Rrugëtimi i Projekt-Kodit Civil që ngjalli kaq shumë debat

Ishte viti 2014, kur Qeveria Thaçi 2, gjegjësisht Ministria e atëhershme e Drejtësisë kishte filluar hartimin e Kodit Civil të Republikës së Kosovës, me ç’rast ishte themeluar Komisioni Shtetëror për Kodin Civil. Që prej asaj kohe, kanë kaluar tetë vite dhe janë ndërruar pesë qeveri por ky proces nuk ka arritur të marrë epilog.

Që në fillimet e draftimit të këtij Kodi në vitin 2014, procesi i hartimit është mbështetur edhe nga Projekti i Bashkimit Evropian për Kodin Civil. Qëllimi i këtij Kodi siç specifikohet në nenin 1 të këtij Projet – Kodi është rregullimi dhe harmonizimi i dispozitave ligjore të së drejtës civile. Ndër të tjera më anë të këtij Projekt – Kodi rregullohen dhe harmonizohen dispozitat ligjore të së drejtës civile, si Ligjit të marrëdhënieve të detyrimeve, kontrata e detyrimeve të tjera nga shkaktimi i dëmit, pasurimi pa bazë e të tjera, Ligjit të pronësisë dhe të drejtave të tjera sendore, Ligjit të familjes dhe Ligjit të trashëgimisë.

Projekt – Kodi Civil ndonëse kishte filluar të hartohej në vitin 2014, deri në vitin 2017 nuk ishte përfshirë në agjendën legjislative të Qeverisë. Në agjendën legjislative të vitit 2017 të Qeverisë që në atë kohë drejtohej nga ish – kryeministri Haradinaj, ishte përfshirë edhe Projekt – Kodi Civil por i njëjti nuk ishte përcjellë në Kuvend siç ishte planifikuar. E njëjta kishte ndodhur edhe me agjendën e vitit 2018 të po asaj qeverie, ku pavarësisht planifikimit ky Projekt – Kod nuk ishte përcjellë në Kuvend për miratim. Ndërsa në vitin 2019, kur në qeverisje ishte ende Haradinaj, ky akt juridik nuk figuronte më në agjendën legjislative të atij viti kalendarik.

Projekt – Kodi Civil ishte rikthyer në agjendën legjislative të qeverisë në vitin 2020 kur në pushtet ishte ish – kryeministri Hoti në bashkëqeverisje me AAK dhe NSIMA-në. Në tetor të vitit 2020, kur për herë të parë ishte shqyrtuar në parim ky Projekt – Kod, i sponzorizuar në atë kohë nga ministria e Drejtësisë e udhëhequr nga ish – ministri Selim Selimi, ministri në seancë plenare duek treguar për punën që është bërë në draftimin e këtij dokumenti pati deklaruar: “Projekt-Kodit Civil ka qenë njëri ndër proceset më të konsultuara me të gjitha dokumentet legjislative. Që nga viti 2017 e gjer në vitin 2019 janë mbajtur rreth 45 takime të grupit punues, me gjithsej 660 pjesëmarrës që kanë kontribuar në draftimin e tij. Po ashtu gjatë kësaj periudhe janë mbajtur 17 ngjarje publike informuese për Projekt-Kodin Civil të Kosovës, me rreth 800 pjesëmarrës.”

Mirëpo në atë kohë, për shkak të mungesës së numrave të qeverisë Hoti, ky proces nuk kishte marrë përkrahje nga deputetët opozitar për çka edhe kishte dështuar miratimi i tij.

Me ardhjen në pushtet të Qeverisë Kurti 2, procesi i hartimit të këtij Projekt – Kodi kishte rifilluar nga mesi i vitit të kaluar. I njëjti ishte proceduar në Kuvend për shqyrtim në janar të këtij viti. Një deklaratë gati të ngjashme sikurse të ish – ministrit Selimi, e pati edhe ministrja Haxhiu në seancën plenare kur para deputetëve prezantojë punën që ishte bërë nën udhëheqjen e saj në draftimin e këtij Kodi. “Ky është një nga dokumentet e rëndësishme të reformës së drejtësisë civile. Që nga viti 2017 deri në dhjetor të vitit 2021 janë mbajtur një numër i konsiderueshëm i takimeve me përfaqësues të ndryshëm si profesorë universitar, ekspert ndërkombëtar, ekspert të shoqërisë civile e të tjera.”

Debati parlamentar që u zhvillua gjatë shqyrtimit të këtij Projekt – Kodi shpërfaqi dallimet e mëdha në mes të deputetëve të të gjitha grupeve parlamentare, përfshirë këtu edhe grupin më të madh parlamentar të LVV-së që për herë të parë nuk ishte unik.

Çfarë thotë Projekt – Kodi Civil?

Çështja që ka nxitur më së shumti debat ditëve të fundit në Kosovë është mundësia e rregullimit të martesave mes sekseve të njëjta nëpërmjet këtij Kodi. Një numër jo i vogël i deputetëve të shumicës parlamentare dhe të opozitës janë deklaruar kundër përkrahjes së këtij akti juridik pikërisht për shkak të përmbajtjes se nënit 1138 pika 2.

Projektkodi Civil thotë se “martesa është bashkësi e regjistruar ligjërisht ndërmjet dy bashkëshortëve të sekseve të ndryshme, me anë të së cilës ata lirshëm vendosin që të jetojnë së bashku si burrë e grua”. Ndërkaq në nenin pasardhës thuhet se “bashkësitë e regjistruara civile ndërmjet personave me sekse të njëjta janë të lejuara dhe se kushtet dhe procedura lidhur me këtë rregullohen me ligj të veçantë.”

Për përmbajtjen e këtij neni nuk ishin pajtuar as vet komuniteti LGBTI+ të cilët kërkonin rregullimin e martesës dhe jo vetëm mundësinë e regjistrimit të bashkësisë civile.

Nga 61 deputetë që votuan për këtë Projekt – Kod, 28 ishin për, 29 kundër dhe katër prej tyre abstenuan, duke kthyer kështu procesin në pikën zero.

Nëse ka një pikë për çka pajtohen të gjithë aktorët politik është që Projekt – kodi civil është akti juridike më i rëndësishëm për vendin krahas Kodit penal, mirëpo ky konsensus asnjëherë deri tani nuk arritur të përkthehet në veprime konkrete që kodi si i tillë të miratohet. Kosova vazhdimisht është lavdëruar për ligjet e mirë që ka prodhuar dhe në fakt ka një pajtueshmëri të gjerë mës njohëse të fushës që tashmë korniza ligjore është plotësuar. Mirëpo, Kodi Civil është ndoshta ndër të vetmet akte jurdike më se të rëndësishme që i mungon kësaj kornize jurdike.