Një tragjedi e neglizhuar

Sipas një studimi të publikuar në Nature Communications, vendet me të ardhura të ulëta dhe mesatare mund të jetë përgjegjëse për 39.7% të lindjeve të vdekura, po ashtu ekziston edhe një arsyje tjetër e dëmshme: ndotja e ajrit.

Grimcat, të njohura si PM2.5, janë një term që përshkruajnë grimcat jashtëzakonisht të vogla të ngurta dhe pikat e lëngshme të pezulluara në ajër. Ndotja e ajrit në formën e grimcave më të vogla se 2.5 mikron (PM2.5) janë grimca që janë rreth 3% të gjerësisë së flokut të njeriut dhe zakonisht dalin nga djegia e lëndëve fosile.

Sipas një studimi të ri të udhëhequr nga Qendra për Shëndetin Publik të Universitetit të Pekinit, 98% e lindjeve të vdekura ndodhin në 137 vende nga Azia, Afrika dhe Amerika Latine.
Studiuesit përshkruajnë atë që Kombet e Bashkuara e quajnë një tragjedi të neglizhuar të lindjeve të vdekura dhe theksojnë rëndësinë e një kuptimi gjithëpërfshirës të faktorëve themelorë të rrezikut për parandalimin e lindjeve të vdekura.

Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) kishte vendosur si referencë nivelin e PM2.5 në 5 mikrogramë (5 μg/m³) për metër kub ajër. Sipas studimit, praktikisht të gjitha nënat janë të ekspozuara ndaj PM2.5 mbi këtë nivel referimi. Ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit mbi këtë nivel mund të kontribuojë në sëmundje të zemrës, astmës, reduktim të funksionit të mushkërive dhe vdekje të parakohshme te njerëzit me sëmundje para-ekzistuese të zemrës ose mushkërive.

Sipas të dhënave të Bankës Botërore, përqendrimi mesatar global i ndotjes së ajrit (PM2.5) është 46 μg për metër kub (nëntë herë niveli i referencës së OBSH-së). Megjithatë, globalisht nuk mund të flasim për një shpërndarje të barabartë të ngarkesës. Ky nivel është 9 μg në Australi dhe vetëm 6 μg në Kanada. Vendet ku ndihet më shumë problemi i ndotjes janë vendet më pak të zhvilluara të botës.

Studimi, i cili përfshinte shifra të lindjeve të vdekura në 137 vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme, nxori në pah seriozitetin e ndotjes së ajrit. Rezultatet zbuluan një lidhje të rëndësishme midis emetimeve të grimcave dhe incidencës së lindjes së vdekur.

India, vendi më i goditur me një mesatare prej 217,000 lindjeve të vdekura (25 milionë lindje të gjalla), kishte një përqendrim PM2.5 prej 60.15 μg për metër kub ajër, ose 12 herë më shumë se niveli i referencës së OBSH-së. Pakistani, vendi i dytë më i prekur me 110,000 lindje të vdekura në vit (krahasuar me 6.1 milionë lindje të gjalla), kishte 63.2 μg ndotje të ajrit. Nigeria (93,000 lindje të vdekura, 7.8 milionë lindje të gjalla dhe 69.7 μg); Kina (64,000 lindje të vdekura, 10.6 milionë lindje të gjalla dhe 51.1 μg) dhe Bangladeshi (49,000 lindje të vdekura, 2.8 milionë lindje të gjalla dhe 69.6 μg).

Mosha e nënës është treguar gjithashtu se luan një rol të rëndësishëm në rrezikun e vdekshmërisë. Bazuar në të dhënat e OBSH-së, si dhe në dy meta-analiza të disponueshme të lindjeve të vdekura, studiuesit llogaritën se nënat që humbën fëmijët e tyre në lindje ishin mesatarisht 3.8 vjet më të mëdha se nënat, foshnjat e të cilave u lindën me sukses. Në vendet me PM2.5 të lartë, rreziku më i madh i lindjes së vdekur ishte tek nënat 34 vjeç e lart. Gjithashtu, rreziku i lindjes së vdekur është 11% më i lartë për nënat që mbeten shtatzënë në një moshë më të vonshme sesa ato që janë më të reja.

Mekanizmi i saktë që lidh përqendrimin e PM2.5 me lindjet e vdekura është i paqartë. Ndërsa mekanizmat e mundshëm biologjikë për lidhjen midis ndotjes së ajrit dhe humbjes së shtatzënisë nuk janë ende të qarta, ekzistojnë tri mundësi që studiuesit sugjerojnë për këtë gjendje.

1 – Kur një person shtatëzënë thith grimcat PM2.5, këto grimca hyjnë në qarkullimin e gjakut dhe kalojnë drejtpërdrejt barrierën placentare dhe transmetohen tek fetusi. Kjo çon në nivele të ulëta të oksigjenit ose probleme imune tek foshnja.

2 – Ekspozimi ndaj grimcave PM2.5 mund të çojë në zhvillimin e methemoglobinës. Kjo formë e hemoglobinës nuk lidhet me oksigjenin dhe për këtë arsye nuk mund t’i dërgohet fetusit në sasi të mjaftueshme. Në fund të fundit, ajo shkakton probleme në sistemin imunitar të fetusit, duke shkaktuar vdekjen në mitër.

3 – PM2.5 mund të shkaktojë anomali ose keqformime në vetë placentën, duke parandaluar që placenta të mbajë një fetus gjatë gjithë shtatzënisë.

Kosova i tejkalon dukshëm standardet e BE-së

Duke parë Kosovën, një pjesë e konsiderueshme e zonave urbane vuajnë nga cilësia e dobët e ajrit me përqendrime mjedisore të grimcave PM2.5 që tejkalojnë dukshëm standardet e Bashkimit Evropian (20 µg/m³ në vit). Edhe pse ndotja e ajrit në Kosovë nuk është e dokumentuar mirë, për shkak të një sistemi informativ shëndetësor jofunksional, të dhënat e Bankës Botërore tregojnë se rreth 760 njerëz në Kosovë vdesin para kohe çdo vit për shkak të ekspozimit ndaj ndotjes së ajrit të ambientit. 11% e këtyre rasteve janë nga Prishtina (23.5µg/m³), që paraqet qytetin më të ndotur dhe më të populluar në Kosovë. Në anën tjetër, nuk ka të dhëna për rreziqet e ndotjes së ajrit nga lindjet e vdekura në Kosovë.

Numri i të lindurve të vdekur, i cili ishte 2.31 milionë në vitin 2019, ra në 1.93 milionë në vitin 2020. Sipas studiuesve, kjo rënie vjen si pasojë e uljes së ndotjes së ajrit në vendet me ndotjen më të lartë të ajrit, si Kina. Studiuesit thonë se duke reduktuar ndotjen e ajrit nën 10 μg/m3, është e mundur të parandalohen 710,000 lindje të vdekura në vit.

✎ Şeyma Celina Suroy

Referencat:

Michikawa, T., et al. Exposure to chemical components of fine particulate matter and ozone, and placenta-mediated pregnancy complications in Tokyo: a register-based study. J Expo Sci Environ Epidemiol. 2022.
Enquobahrie, DA., et al. Prenatal exposure to particulate matter and placental gene expression. Environ Int. 2022.
Mariet, AS., et al. Association between moderated level of air pollution and fetal growth: the potential role of noise exposure. Sci Rep. 2021.
Bové, H., et al. Ambient black carbon particles reach the fetal side of human placenta. Nat Commun. 2019.