Problemet janë të thjeshta, por aq edhe shqetësuese

Në skenë i shihnim herë pas here Gençerin dhe Ferdën, të cilët përbëjnë ekipin kryesor të Kabare Kabaresë, nga ana tjetër Leventi tha se nuk mund të gjente shumë kohë pasi punonte në një qytet tjetër. Një recesion filloi me pandeminë. Ideja e Kabare Kabaresë lindi kur regjisori Kamer Şimşek në çdo takim ngriti temën e ringjalljes së teatrit. Şimşek thotë se në fillim ishin të shqetësuar sepse po dilnin me një koncept tjetër, por kabareja u pëlqye nga publiku.

Kabare Kabareja preferon të shfaq një teatër të absurditetit. Krijimi i një asgjëje emocionale tek njerëzit pas gjithë tragjedive që u shfaqën pas Luftës së Dytë Botërore dhe krahasimi i mungesës së komunikimit të njerëzve me një gjendje moskuptimi me njëri-tjetrin, na bën neve të mendojmë se këto qasje mund të jenë një pasqyrë për shoqërinë, thekson Simşek. “Për shkak se njerëzit mund të mos e dinë këtë, mungesën e komunikimit tonë, ne kemi përfshirë lojëra të tilla për dy sezone, por ndoshta mund ta zbusim pak në sezonin e ardhshëm”, thotë ai.

Leventi mendon se ideja e zbutjes filloi të konsiderohej së bashku me reagimet e publikut, pasi të qeshurat në teatër janë një zakon i vjetër. Ndërsa Kameri thotë se teatri integrohet me të qeshurën, ai nënvizon se nuk kanë paragjykime ndaj komedisë dhe shprehet se ata thjesht duan ta tregojnë se mund të përdoren edhe gjuhë të ndryshme.

Në Prizren ekziston një kulturë teatrore.

Regjisori Kamer Şimşek thotë se me zhvillimin e teknologjisë e konsideron edhe rrezikun e zvogëlimit të interesit për teatrin tek brezi i ri, por se një gjë e tillë nuk ka ndodhur në Prizren, se qyteti ka kulturë teatrore dhe se populli e do teatrin.

Ferda tërheq vëmendjen edhe për faktin se Prizreni ka qenë gjithmonë një qytet kulturor, një vendtakim, por ajo thekson se i rëndësishëm është edhe ndikimi i qytetit në interesimin e publikut për teatrin.

Duke thënë se të paktën njëri prej prindërve të pothuajse të të gjithëve ka një përvojë në teatër, Leventi shprehet se teatri turk ka arritur gjithmonë suksese të rëndësishme, se sipas historisë ka bërë përpjekje për t’u bërë një unitet dhe deklaron se pret shfaqje shumë më të mbushura me njerëz.

Kur shikojmë historinë tonë të teatrit, Bütüç tha se nuk hasim në shumë kritika, por gjithashtu mund të shohim shfaqje të tilla si futja e ndjenjave kombëtare, andaj po përpiqemi ta thyejmë këtë perceptim. Nga ana tjetër, nëse përpiqemi të bëjmë publikun të qeshë, besoj se do të arrijmë një audiencë shumë më të madhe. Por në anën tjetër do shohim edhe reagim. Në fakt, ne jemi aktorë dhe jo gjithmonë jemi të destinuar të luajmë lojëra absurde. Mund të luaj edhe komedi një ditë”.

Kamer tha: “Kur luajtëm “‘Gişe” të Jean Tardieu, morëm komente shumë të mira nga publiku dhe kuptuam se kishte një mall për teatrin që po përpiqeshim ta prezantonim. Nëse nuk e paraqesim këtë, është e vështirë të presësh që audienca ta kërkojë. Sigurisht që nuk dua të keqkuptohet, mund ta kemi paraqitur këtë stil, por si kabare nuk e përçmojmë komedinë. Në teatër ka shfaqje komedi, tragjedi, absurde. Ne zgjodhëm të luanim shfaqje absurde mes tyre.”

Mungesa e grave si aktore

Ekipi aktualisht përbëhet nga një staf kryesor prej katër personash. Aktorë të ndryshëm vijnë e shkojnë herë pas here. Duke u shprehur se problemet e mungesës së aktoreve gra, të cilat ekzistojnë edhe në historinë e teatrit, janë ende një nga problemet më të rëndësishme, Bütüç tha: “Si aktor, vjetërsimi i fytyrës sime është një nga gjërat që kam më së shumti frikë. Nga ana tjetër, çdo aktor ka nevojë për një kohë të caktuar për t’u përgatitur për role të reja. Prandaj, kur i njëjti person luan në mënyrë të përsëritur, këtë herë mund të ketë reagime negative, por gjithashtu e kemi të vështirë të gjejmë kohën që na duhet për të hyrë në rol. Më pëlqen gjithashtu të punoj në sfond. Por për momentin, ne nuk e kemi një mundësi të tillë”.

Duke vlerësuar problemin e aktoreve gra, Ferda tha: “Gratë e nisin teatrin që në fëmijëri, kur bëhet fjalë për periudhën universitare, aty fillon edhe ndërpreja e parë. Përgjegjësi të ndryshme vijnë në mes të këtyre periudhave; Pas diplomimit, disa gjejnë punë, disa martohen, kështu që hendeku përkeqësohet. Pasi një grua martohet ose ka një fëmijë, ajo ka shqetësime për të dalë në skenë. Kështu mendoj se këputet lidhja e parë me teatrin. Mendoj se do ta kapërcejmë këtë problem në të ardhmen. Ne nuk bëjmë teatër profesionalisht, ndaj nuk ka rrogë të rregullt. Kjo mund të jetë një arsye që gratë largohen nga teatri. Ato mund të gjejnë një punë tjetër dhe të mos kenë më kohë për teatër. Të jap një shembull nga vetja, nuk e kam një problem të tillë; punoj ditën dhe vrapoj për prova në mbrëmje, është si të punosh 24 orë në ditë. Por gjithashtu bëhet më e vështirë kur ka përgjegjësi të ndryshme.”

Një nga problemet më të rëndësishme: Statusi

Ekipi i kabaresë thekson se për shkak të mungesës së statusit, nuk janë në gjendje të ofrojnë oferta tërheqëse as për aktorët e mundshëm që mund t’i stërvitin dhe as për familjet e tyre. Duke thënë se statusi do të krijojë mundësi punësimi, ekipi përmend se mund të inkurajojë të rinjtë të zhvillohen në këtë fushë dhe të zgjedhin arsimin universitar.

Ekipi i kabaresë hulumtoi dhe diskutoi mes tyre çështjen e statusit dhe krijuan një dosje me shembuj nga vendet e rajonit. Ferda, e cila tha se mendonte se një studim i tillë nuk ishte bërë më parë, tha: “Ne hulumtuam se si grupet joshumicë mund të arrinin statusin. Shfaqjet teatrore të grupeve jo-shumicë janë shumë aktive çdo vit, por ne mund ta përdorim Shtëpinë e Kulturës vetëm kur ekipi teatror profesionist nuk është aty”.

Duke iu referuar problemit të statusit, Levent tha: “Me sa kam hulumtuar dhe mësuar, në shtetet e sapokrijuara, në mungesë të aktorëve të stërvitur, një ekip i ri merr statusin profesional menjëherë. Kjo mund të ndodhë vetëm një herë, sepse pas kësaj do të ketë detyrim për të ndjekur universitetet. Me sa dimë, një gjë e tillë nuk ka ndodhur apo ka ndodhur më parë dhe ne nuk e dimë. Sepse nëse do të kishte një status, ata që mund të fitonin të ardhura nga gjendja aktuale e teatrit ndoshta do të duhej të hiqnin dorë nga këto të ardhura”, thotë ai.

Problemi tjetër: Vendi

Ekipi i kabaresë prej pak kohësh luan shfaqjet e tyre në sallën e kinemasë Lumbardhi. Duke luajtur shfaqje për 15-20 persona, ekipi thotë se me këto shfaqje, ata përjetuan përdorimin e zonave të ndryshme jashtë skenës dhe zgjidhën problemin e hapësirës me përpjekjet e tyre. Para nesh është procesi i restaurimit të godinës së kinemasë dhe ne kemi filluar të kërkojmë sërish një vend. Levent shpjegoi se ata po përpiqen të luajnë lojërat e reja në Hangar në ITP. Megjithatë, kërkimi vetë i ekipit për një vend nuk është një zgjidhje.

Leventi thotë se ndonjëherë gjatë provave që kanë mbajtur në Shtëpinë e Kulturës hasnin në ndonjë ditë koncerti ose në ndonjë ngjarje më të gjatë dhe për këtë shkak ai shprehet se duhej t’i ndërprernin provat, ta hiqnin dekorin, duke pritur për koncertin aktual ose çfarëdo qoftë që do të përfundojë, dhe më pas e vendosnin sërish dekorin. Duke theksuar se këto probleme mund t’i zgjidhë vetëm shteti, Bütüçi tha se: “Teatri ynë (Teatri Turk i Kosovës) ka vite që është aktiv, nuk ka gjasa që Shtëpia e Kulturës të na ofrojë një vend për momentin, sepse aty ka një teatër profesionist. Propozimi ynë për statusin tashmë e zgjidh këtë problem, nëse ai hyn në fuqi, secilit grup do t’i ndahet një buxhet i caktuar. Natyrisht, të gjithë këtu duhet të jenë të detyruar të angazhohen dhe të luajnë shumë shfaqje në vit. Një numër i caktuar shfaqjesh luhen nga çdo komunitet. Në këtë pikë, gjëja e rëndësishme është ta menaxhoni mirë atë ndërtesë. As teatri Bekim Fehmiu nuk ka qëndrim ndaj kësaj, shprehet ai.

Ferda, nga ana tjetër, tregon se shtëpia e kulturës nuk është e mundur të përdoret në situatën aktuale, se aty është një ekip profesionist teatror dhe se mund ta përdorin shtëpinë e kulturës vetëm kur nuk e përdorin ata.

Nuk duam të dëgjojmë reagime të tilla si “Ju e keni vendin tuaj, shkoni bëjeni teatrin atje”.

Duke theksuar se Prizreni krijon një atmosferë që të gjithë të kenë qendrën e tyre kulturore, Bütüç tha, “ Në vend të bashkimit ka një atmosferë që ndan dhe distancon. Ne jemi absolutisht kundër kësaj. Nëse realizohet ideja e një Qendre Kulturore Turke, ajo duhet të jetë transparente dhe e lirë nga politika, përndryshe do të kthehet në një qendër propagande dhe do të jetë e dënuar të kalbet.”

Ferda Derviş, tha se hezitimi i saj i vetëm ishte tërheqja, prandaj ajo shprehet se: “Qëllimi ynë është të bëjmë teatër, ne duam të arrijmë çdo publik, jo të jemi të kufizuar vetëm në një publik. Ne kemi përdorur gjithmonë mbishkrime në shfaqjet që kemi luajtur deri tani. Në një vend si Qendra Kulturore Turke mund të luajmë dhe të mbushim sallën, por unë kam një shqetësim që do mund të qëndrojë aty. Unë dua të arrij audienca të ndryshme, jo të jemi të kufizuar. Për shembull, ne nuk duam të thuhet se keni një vend tuajin, shkoni dhe bëni teatrin tuaj atje”.

Ferda u shpreh se ideja e një Qendre Kulturore Turke mund të jetë e përshtatshme për shoqata të tjera, grupe folklorike dhe ajo tha se: “Duhet të ketë një skenë shumë të mirë për teatrin. Ne themi se kemi dëshmuar se mund të luajmë kudo, ndoshta po luajmë shfaqje të përshtatshme për këtë tani, por kur duam të luajmë shfaqje më të mëdha, duhet të ketë një skenë të plotë, ideja e kësaj qendre kulturore nuk ka një fokus të vetëm, do të merren parasysh edhe degë të ndryshme, ndaj nuk e dimë se sa do të kujdesen për skenën e teatrit. Shtëpia e Kulturës i plotësonte të gjitha kriteret për teatër.”

Një nga problemet e rëndësishme: Pamundësitë financiare
Pas çdo shfaqjeje teatrale të shkurtër apo të gjatë që shikojmë, ka javë të tëra pune. Përveç kësaj, faktorë të rëndësishëm si rrobat, make-up-i dhe dekori po vështirësojnë gjithashtu buxhetet e kufizuara. Duke u shprehur se këto punë nuk mund të kryhen në mungesë të buxhetit, anëtarët e ekipit përvec vështirësive financiare theksojnë se janë të lidhur emocionalisht me teatrin.

Duke vënë në dukje se kur ata filluan Kabarenë, të gjithë kishin një punë në të cilën siguronin jetesën, Kameri theksoi se: “Ne e filluam Kabarenë për të kënaqur veten shpirtërisht dhe artistikisht. Kjo është arsyeja pse ne nuk shkuam shumë larg në çështjet financiare. Kjo ndodh kur nuk ka interes financiar. Kur mblidhemi, nuk pyesim kurrë se sa para do të fitojmë nga këtu. Gjëja e parë është gjithmonë teksti. Nëse na pëlqen teksti, ne vendosim ta bëjmë. Por sigurisht që rrimë me orë të tëra në prova, shpenzimet bazë këtu i kemi çdo ditë. Ekziston edhe pjesa e dekorimit. Kjo është arsyeja pse ne duhet të jemi në gjendje të kapërcejmë problemet financiare”, thotë ai.

Ferda, tha se të gjithë në grup u rritën në shtëpinë e kulturës dhe ajo theksoi se: “fëmijërinë e kemi kaluar në këtë skenë për shkak të familjeve tona, bashkë me shoqatën “Filizler” kam bërë prezantime dhe kam kënduar në atë skenë; ndjenja e daljes në skenë, dashuria e publikut dhe shumë gjëra grumbullohen pas një kohe, dhe pa pyetur mendon se këtë punë mund ta bësh vullnetarisht. Fillimisht dua të them se gjërat materiale kanë një vlerë të madhe për atë skenë, nga ana tjetër sigurisht që ka një vlerë të madhe të marrësh atë që bën. Tashmë po përgatisim sfondin e lojërave me buxhetin tonë. Kemi aplikuar në shumë vende” thotë ajo.

Nga ana tjetër Leventi thekson se janë mësuar edhe me spiritualitetin dhe këtë nuk e vënë në dyshim pasi këtë e nisën qysh në fëmijëri. “Në fakt, as imagjinata jonë nuk është e keqe, – thotë me ironi Bütüç, “Gjysma e teatrit është vizual dhe mendoj se ndikon te publiku, ndaj dhe dekori është shumë i rëndësishëm. Megjithatë, telashet e vogla tërheqin një kufi në imagjinatën tonë. Në lojën e fundit ’39 Basamak (39 Hapa)’, bëmë një dekor cilësor dhe qëndruam aty. Kjo nuk vazhdoi. Ne donim të përgatisnim një skenë të së njëjtës cilësi në shfaqjen ‘Albay Kuş’, por tani shtëpia e kulturës është duke u riparuar”, shtoi ai.
Duke dhënë një shembull nga një shfaqje tjetër që ata kanë luajtur, Ferda thotë se kjo nënkuptohet në shfaqjen Mikadonun Çöpleri ku është një dhomë dhe ku dekorimi i saj mund të bëhet sikur të ishte një dhomë e vërtetë, megjithatë, ajo nënvizon se shfaqjen kanë mundur ta prezantojnë me një minimum dekori duke përdorur dy tavolina dhe dy karrige dhe pjesën tjetër kanë mundur ta dekorojnë vetëm me imagjinatën e publikut dhe kjo kishte një vlerë tjetër.

Aktorët, të cilët deklaruan se mbështetja e marrë nga komuna në përgjithësi nuk përmbushte projektin që shkruanin, dhe ndonëse në projektet e tyre të fundit deklaruan se çfarë u duheshin, shuma e dhënë nuk plotësonte asnjë nevojë “mendojmë se fondet e komunës janë në atë formë që të gjithëve u jepet nga pak para dhe pastaj të gjithë duhet ta gjejnë zgjidhjen për veten e tyre. Nga ana tjetër, është e paqartë se kur do të investohet mbështetja financiare e fituar. Shumicën e kohës, ne e bëjmë punën tonë duke shpenzuar nga xhepi ynë. Ne i paguajmë borxhet kur i marrim paratë”, tregon ajo.

Mungesa e shkrimtarëve vendas në shfaqjet teatrore

Ekipi i Kabare Kabaresë deklaroi se kur shikojmë historinë e teatrit, mund të shohim se janë shkruar pjesë lokale, mirëpo nuk ka shumë nga këto shfaqje dhe arkivi mungon, duke u vetëkritikuar ata ende thonë se nuk janë shumë të mirë në arkiva.

Regjisori Kamer tha se “Ka shfaqje të shkruara kur u krijua teatri, si dhe shfaqje të shkruara në vitet 70, por nuk mund t’i arrijmë. Më shumë shkrimtarë do të kishte shumë më tepër mundësi për ne. Megjithatë, fakti që nuk ka shkrimtarë nga Kosova është një problem i rëndësishëm”, thotë ai.

Leventi tha se po kalojnë një periudhë shumë të vështirë në këtë drejtim dhe se kanë biseduar me Barış Karamuçon për të bërë një shfaqje nga libri i tij ‘Şazip Efendinın Tefteri’ ndërsa Ferda tha se “ të shkruarit është vërtet një punë e vështirë.Duhet të jetë dikush që është i vetëdijshëm për problemet që përjetojmë në jetën tonë të përditshme dhe t’i shkruajë këto. Do të ishte shumë e vlefshme të ngjitemi në skenë me një shfaqje që trajton problemet tona dhe të luajmë një shfaqje të tillë për publikun. Jeton Neziraj është shembull, ai shkruan për t’i hapur sytë komunitetit të tij…”, ka shtuar ajo.

Duke thënë se janë në marrëdhënie të mira me të gjitha komunitetet e tjera në Prizren, anëtarët e ekipit thanë se Levent ka pasur punë të mira me teatrin rom. Deniz Dadale gjithashtu ka bërë punë të mira me komunitetin rom dhe se kanë marrë mbështetje nga komuniteti rom për radioteatër, mirëpo me teatrot e tjera turke, për momentin me stil janë pak më ndryshe dhe se edhe pse nuk ka ende mundësi për të punuar bashkë, ata do të mbështesin njëri-tjetrin nëse do nevojitet mbështetje. Nga ana tjetër, duke besuar se problemet si diskriminimi janë lënë pas, ekipi nënvizoi se kanë marrë më shumë mbështetje sesa diskriminim.

Projekti, të cilin e kanë dorëzuar në komunë vitet e mëparshme, një zyrtar kishte pyetur, “pse është në turqisht?” Duke u shprehur se janë përballur me një reagim të tillë, Bütüçi tha: ata deklaruan se kjo është një e drejtë kushtetuese dhe se në vend të këtij reagimi duhet të fokusohen më shumë tek përkthyesi, përveç kësaj, ata nuk u përballën me ndonjë diskriminim dhe deklaruan se kanë marrë më shumë mbështetje.

Kabare Kabare me një faqe të re:

Edhe pse historia e Shoqatës së Artistëve Rumelianë, e cila përfshin teatrin e Kabare Kabaresë, shkon shumë më larg, teatri Kabare Kabare hap një faqe të re. Me dëshirën për të qenë në gjendje të tërheqin fëmijët në projektet e tyre të ardhshme, ekipi informon se ata duhet të rrisin breza të rinj dhe se po planifikojnë seminare më gjithëpërfshirëse teatrale.

Invervistë: Suer Celina

© PRIZMA MEDIUM

“Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”