Axhenda e deputetëve të komunitetit është më intensive se të tjerët, sepse në punët e komunitetit ka çështje delikate që mund të injorohen. Çështja nuk përfundon me përcaktimin e një të drejte të fituar, ajo gjithashtu duhet të zbatohet në praktikë.
Me Enis Kervan e diskutuam axhendën e një anëtari të komunitetit dhe situatën e komuniteteve. Kervan vuri në dukje bashkëpunimin dhe përkrahjen nga komuniteti shumicë. Megjithatë, ai theksoi gjithashtu domosdoshmërinë e një beteje të vazhdueshme për zbatimin e të drejtave të fituara. Sipas Kervanit, njeriu duhet të ketë gjithmonë një luftë për të drejtat; përndryshe, të drejtat ekzistuese mund të injorohen pa u zbatuar.
Si deputet cilat janë çështjet kryesore që lidhen me komunitetet që vijnë në axhendën tuaj? A ka ndonjë çështje në parlament që ju preokupon më shumë se deputetët e tjerë?
Ne jemi deputetë të Kosovës, por jemi atje edhe si përfaqësues të komuniteteve joshumicë. Unë jam atje duke përfaqësuar edhe komunitetin turk nga KDTP. Janë disa çështje që na ndajnë nga deputetët shqiptarë të komunitetit shumicë. Fillimisht, ka disa çështje që lidhen me arsimin dhe kulturën. Çështjet si përdorimi i gjuhëve, përfaqësimi në institucione, punësimi janë ndër çështjet për të cilat duhet të përpiqemi, pavarësisht nëse jemi në komisione parlamentare apo jo.
Unë jam kryetar i grupit të deputetëve. Në grupin tonë janë tetë deputetë. Për shkak të strukturës së parlamentit, çdo deputet mund të jetë në disa komisione në parlament. Ne si deputetë turq nuk mund të jemi në çdo komision. Miqtë tanë të tjerë punojnë në disa komisione, ne punojmë në disa komisione. Por në fund të fundit, ne përfaqësojmë grupin tonë.
Kemi një deputet që punon në Komisionin për Legjislacion. Ka pasur një ndryshim në aktet nënligjore të Kuvendit. Padyshim që ne i besojmë njëri-tjetrit, por mund ta merrja me mend se mund të lindnin çështje të tilla… Unë i thashë, a i keni ndjekur mirë rregulloret për gjuhët? Thanë se nuk kishte problem. Por kur statuti i punës u realizua në draft përfundimtar, pashë që na kufizuan të drejtat në statut për përdorimin e gjuhës turke. Tema të tilla si përkthimi i dokumenteve, të folurit në turqisht për tema të caktuara u hoqën dhe ai nen u ndryshua. Duke qenë se jam kryetar grupi, i ndjek komisionet me të gjithë deputetët sepse ata ndonjëherë nuk janë aq të ndjeshëm sa ne, sidomos për përdorimin e gjuhëve. Kushtetuta, e veçanërisht ligji i gjuhëve, ka garantuar përdorimin e gjuhëve në institucionet qendrore, por nëse nuk do ta kishim ndjekur nga afër këtë çështje, p.sh. kur po ndryshohej Rregullorja e punës, përdorimi i gjuhës sonë do të ishte më pak i gjerë. Regullorja e punës kaloi me 80 vota, në një rast të tillë nuk do të mund të mblidhnim 80 vota për të bërë sërish ndryshime në Kuvend.
Duhet të jemi shumë më të kujdesshëm në këto çështje. Sepse ndonjëherë gjërat nuk janë të qëllimshme. Meqenëse shqipja dhe serbishtja janë gjuhët zyrtare në mbarë Kosovën, të gjitha marrëveshjet bazohen në ato modele. Çështjet e ndjeshme që mund të na prekin mund të injorohen dhe të arrijnë deri këtu.
Sa i përket ndjeshmërisë gjuhësore, ka pasur probleme edhe në tekstet shkollore që përdoren në arsim. Mund të flisni pak për këto zhvillime?
Gjithmonë kemi probleme të ndryshme me tekstet shkollore. Si deputetë, ne mund ta ngrisim zërin tonë në media të ndryshme. Për shembull, unë jam edhe nënkryetar i Komisionit të Arsimit. Këto takime ndonjëherë ndiqen në nivel ministror. Por përveç kësaj, ekzistojnë mekanizma të ndryshëm me të cilët mund të ngrisim zërin tonë në Kuvend. Por puna e vërtetë në Parlament përfundon në komisione. Prandaj, edhe ne tregohemi më të ndjeshëm për gjuhën dhe librat tona. Librat tona kanë vërtetë mungesa. Kanë edhe gabime. Për të qenë i sinqertë, në fillim nuk merreshim vesh me ministrin tonë të Arsimit. Por me kalimin e kohës, ne e kemi kapur këtë energji si rezultat i përpjekjeve që kam dhënë si për tema të tjera ashtu edhe për arsimin në Kosovë. Çfarëdo që duhet bërë sot, mund të them se ministrja e Arsimit është e gatshme ta bëjë. Kritikat dhe paralajmërimet e mia fillestare filluan të kthehen në bashkëpunim.
Kështu filluan të botoheshin tekstet tona shkollore. Por kishim edhe libra të shtypur gabimisht. Por e di që kur kam qenë zëvendësministër i Arsimit, një zgjidhje nuk prodhohet vetëm duke thënë se librat tanë janë të gabuar. Sipas ligjit, mësuesi duhet të bëjë një kundërshtim në lidhje me gabimet në Ministrinë e Arsimit duke identifikuar librin dhe duke përcaktuar faqen e tij. Në fund të vitit të kaluar, ne arritëm t’i nxjerrim në pah këto gabime të shprehura prej vitesh, me kundërshtimin me shkrim të 2-3 mësimdhënësve tanë nga Prishtina. Kështu do filloj korigjimi i teksteve që kanë gabime.
Një nga çështjet që përmendet shpesh është se vendet e ndara për komunitetet joshumicë, si në punësim ashtu edhe në universitete, keqpërdoren nga komuniteti shumicë…Çfarë qëndrimi keni për këtë çështje?
Po, ka pasur shumë mangësi në regjistrimet në universitete. Të drejtat tona ekzistuese janë shkelur. Ata që s’ishin turq u deklaruan si turq dhe morën kuotën e rezervuar për ne, sidomos në fakultetin e mjekësisë. Ne i shprehëm kundërshtimet tona për këtë në parlament dhe zhvilluam një takim të përbashkët me zëvendëskryeministrin përgjegjës për Komunitetet dhe ministrin e Pushtetit Lokal. Këto përpjekje dhanë rezultate dhe insepektorët kanë ndërhyrë. Hetimi është ende në vazhdim.
Që kjo të rregullohet përgjithmonë, duhet të bëhen ndryshime në legjislacion. Na kanë vënë përpara 6-7 ligje që rregullojnë çështje të ndryshme. Ata thanë se ju mund ta bëni këtë në të ardhmen. Ne u përballën shumë me këto probleme, por nuk u dorëzuam kurrë. Ne po mundohemi ta bëjmë më të mirën.
Kushtetuta e Kosovës dhe legjislacioni që rregullon të drejtat e komuniteteve i ka të rregulluara këto të drejta në një kornizë të gjerë… Por kur është fjala për zbatimin, ka disa probleme në praktikë. A e shihni këtë proces si të përkohshëm, apo komunitetet do të duhet të luftojnë vazhdimisht për të zbatuar të drejtat e tyre?
Si përfaqësues, ne duhet të përmbushim detyrat tona. Kur kërkojmë vota nga qytetarët tanë në emër timin dhe partisë sonë, kërkojmë vota duke u shprehur se do të mbrojmë të drejtat ekzistuese dhe do të përpiqemi të bëjmë më të mirën në fusha të ndryshme. Sigurisht që kanë kaluar vite nga pavarësia dhe ne nuk mund të fokusohemi vetëm tek gjuha. Duhet të bëjmë diçka edhe në fushën e ekonomisë. Por ka disa çështje që mendoj se duhet të qëndroj në krye i vetëm. Sepse duhet të jemi shumë të ndjeshëm ndaj gjuhës. Për shembull, kam bërë një aplikim në Spitalin Shtetëror të Prizrenit. Nuk ka turqisht në tabela, në hyrje, askund. Kjo është shumë e trishtueshme.
Ka pasur më parë!
Po ka pasur. Meqenëse turqishtja është gjuhë zyrtare në Prizren, Spitali i Prizrenit si institucion qendror sipas ligjit, duhet të jetë edhe në gjuhën turke. Tani nuk mund të them që situata të tilla bëheshin me qëllim. Shablloni merret, shpërndahet në të gjithë Kosovën dhe i kushtohet vëmendje gjuhëve zyrtare shqip dhe serbisht. Shpesh harrohet se gjuha zyrtare atje është gjuha boshnjake dhe gjuha zyrtare këtu është turqishtja. Ata mund ta harrojnë, por ne nuk duhet ta harrojmë. Duhet ta bëjmë përpjekjen tonë. Prandaj duhet të luftojmë derisa të vendoset ky sistem.
Siç e dini me rregullim ligjor së paku 10% u ndahet komuniteteve. Në projektligjin e ri u miratua që përfaqësimi i komuniteteve të jetë 10%.
Por kur shikuam detajet, kishte dallime të vogla midis ligjit të vjetër dhe draftit të ri. Por për ne ato janë shumë të rëndësishme. Ligji i vjetër thotë se përfaqësimi 10% duhet të jetë në të gjitha kategoritë. Në tjetrin, përmend të paktën 10%, por në gjendje të kufizuar. Në modelin aktual, ne nuk mund të aksesojmë titujt e menaxherit, drejtuesit të departamentit e kështu me radhë. Sepse punonjësit ishin të ndarë në pesë kategori dhe ne ishim të kufizuar vetëm në kategorinë e punëtorëve. Nëse nuk do të hyja në detaje, ligji do të kishte kaluar dhe do të kishim humbur një të drejtë të madhe.
Pas kësaj, një pyetje e tillë vjen në mendje. Epo, me ligjin ekzistues, sa kemi marrë pjesë në pozicione të ndryshme si drejtues apo si zyrtarë. Neni 61 i Kushtetutës parashikon se: Në zonat ku jetojnë komunitetet, në spitale dhe komisariate, administratorët duhet të jenë nga komunitetet. Në shumicën prej tyre nuk ka ndonjë përqindje të kënaqshme.
Ajo që dua të them është që duart tona janë të lidhura, ka ligje që nuk mund të presim të zbatohen nga dikush tjetër. Edhe të drejtat tona ekzistuese nuk janë në fuqi për momentin. Ne vizituam FSK-në (ushtarinë) me rastin e Ditës Kombëtare të Turqve të Kosovës – 23 Prilli. Fatmirësisht ministri ynë bëri një gjest që ne të ishim bashkë me ushtarët me origjinë turke atje. Ishin rreth 40 ushtarë që u dërguan atje dhe 30 të tjerë nuk ishin në kazermë atë ditë. Doja të flisja turqisht, doja që ata të flisnin turqisht. 4-5 veta flisnin vetëm turqisht. Duhet të flasim më shumë për përdorimin e kuotave në këto çështje punësimi.
Përgjigja për pyetjen tuaj është: Ne duhet të bëjmë punën tonë! Edhe nëse ligji nuk është në fuqi sot, sigurisht që do të jetë nesër. Por nëse nuk e krijojmë atë bazë ligjore, fatkeqësisht mund të ketë probleme në të ardhmen. Ne kemi një kushtetutë, kemi një ligj të komuniteteve, kemi disa të drejta të rregulluara këtu, por ligjet e tjera mund t’i shpërfillin këto dhe të bëjnë ndryshime. Për shembull, nuk mund të themi se nuk duhet të shikojmë ligje të tjera vetëm sepse ligji ynë komunitar na mbron. Sepse ka situata konfliktuale ndërmjet rregullimeve ligjore. Prandaj duhet të shikojmë me kujdes çdo ligj dhe të mbrojmë të drejtat tona.
Si e shihni qasjen e komunitetit shumicë? A është e hapur rruga për bashkëpunim dhe dialog për këto çështje?
Mbështetje në përgjithësi ka, por është e nevojshme të kërkohet kjo mbështetje. Për shembull, qeveria poston për çështjet e mbështetjes në shqip dhe serbisht. Por kur si deputet kërkoj që të postohet edhe në gjuhën turke, ata e mbështesin. Po flas në emër të kësaj qeverie, çfarëdo që kemi kërkuar, kryesisht është realizuar. Por sigurisht që ata nuk i dinë detajet. Prandaj detyrohemi t’i kërkojmë të drejtat vazhdimisht.
Ne po e bëjmë këtë punë së bashku. Në këto vepra ne shpeshherë marrim mbështetjen e vëllezërve tanë shqiptarë, partnerëve të pushtetit dhe opozitës. Kjo duhet gjithashtu të nënvizohet. Asgjë nuk ndodh pa mbështetjen e tyre. Por pas thirrjes, pasi mbrojmë të drejtat dhe qëndrojmë pas këtyre të drejtave, sigurisht që marrim diçka në këmbim prej tyre.
Do të doja ta mbyllja duke e theksuar këtë. Çfarë më pëlqen të bashkëpunoj në këtë qeveri? Për herë të parë një kryeministër u ngrit në këmbë dhe tha kudo në Kosovë nuk ka vetëm serbë, por ka edhe turq e boshnjakë. Pra ishte një qeveri që nuk na tha “komunitet e tjera”, por na barazoi me komunitetet. Pra, deri dje ka pasur shqiptarë, ka pasur serb dhe ka pasur komunitete të tjera. Por kjo qeveri thotë, se si shqiptarë dhe serbë ka po ashtu edhe turq dhe boshnjakë. Nuk jemi kategori e tretë. Kjo është ajo që më pëlqen.
Intervistë: Esin Muzbeg
“Kjo intervista përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”
