Spectra: një ndërmarrësi inovative që punon për të ardhmen e sektorit

Premisa dhe Primesa janë dy motra që kanë përfunduar studimet jashtë vendit dhe janë kthyer në Kosovë me idenë për të hapur një biznes që është inovativë, por që në fokus ka mbrojtjen e mjedisit.

Përmes ofrimit të shërbimeve të tyre ato synojnë të rrisin ndërgjegjësimin tek konsumatorët se si duhet të mbrohet mjedisi. Ideja fillestare e Spectrës ka qenë ndërtimi i një baze kombëtare për zhvillim të qëndrueshme, digjitalizimin e praktikave të përditshme dhe prodhimit që është miqësor ndaj mjedisit.

Nëpërmjet fushës së arkitekturës së qëndrueshme, Spectra ofron shërbime për arkitekturë të gjelbër/ dizajn ekologjik, llogaritjen e efiçiencës së energjisë në ndërtesat ekzistuese dhe ato të planifikuara, dhe të gjitha materialet e prodhimit që i ofrojnë klientëve të tyre janë të riciklueshme. Ndërkaq përmes kurseve të edukimit, Spectra ofron orientim dhe planifikim të karrierës. Kështu ato ka arritur që rreth vetes të mbledhin shumë profesionistë të fushave të ndryshme duke instaluar një formë tjetër të biznesit që ofron disa shërbime në të njëjtën kohë, kontribuon në zhvillim më të qëndrueshëm ekonomik dhe promovojnë zgjidhje efikase për mbrojtjen e energjisë dhe mjedisit. Ky shembull tregon se si një biznes me disa ide inovative mund të shfaqet si një alternativë në tregun e punës.

Për të marrë më shumë informacion mbi themelimin e Spectrës, punës së tyre të përditshme dhe biznesit të tyre inovative, ne vizituam hapësirën e tyre në ITP (Parku Inovativ Trajnues) në Prizren, ku biseduam me bashkëthemelueset e Spectrës, Primesa dhe Premisa Arapin.

Le të fillojmë me emërin e Spectrës, si lindi ideja për këtë emër?

Premisa: Në fillim na pëlqeu emri Hexa, kjo lidhej edhe me arsyen se ishin të përshirë gjashtë departamente dhe Hexa do të thotë gjashtë. Por kur filluam të hulumtojmë, pamë që ishte një kompani e regjistruar në këtë emër dhe vendosëm të mos hynim në treg me emrin e një kompanie që tashmë ishte e regjistruar.

Kështu, ne filluam të hulumtojmë më shumë dhe e gjetëm emrin Spectra, që do të thotë një gjendje që nuk kufizohet me një grup të caktuar vlerash, por mund të ndryshojë, përgjatë një vazhdimësie. Pra është term fizik që nuk përcakton vlera, por ndryshon me kalimin e kohës dhe i përgjigjet shumë gjërave, më thjeshtë i përgjigjet nevojave të kohës.

Primesa: Ne punojmë me gjashtë departamente të ndryshme që mund të prodhojnë produket që për momentin mund të jenë të paimagjinueshme. Kjo sepse ne kemi teknologjinë, arkitekturën, ekonominë, edukimin – të gjitha në një ombrellë – dhe Spectra është përkufizimi i tyre.

Si arritët të harmonizoni punën tuaj dhe të krijoni gjashtë departamente nën një ombrellë?

Premisa: Ne fillimisht ndihemi shumë me fat që kemi lindur bashkë dhe gjithë jetën e kemi vazhduar në atë mënyrë. Kjo na ka bërë të mendojmë edhe se si mund të punojmë së bashku.

Gjatë studimeve unë fillova të ndjek kurse për energjinë e rivonueshme, ndërsa Primesa ka ndjekur kurse për arkitekturën e qëndrueshme dhe ekologjinë. Që atëherë kemi filluar të diskutojmë se si mund t’i harmonizojmë studimet tona në punë. Nga viti 2015 kemi filluar të planifikojmë biznesin tonë dhe punën që do ta bëjmë së bashku, prandaj edhe ka qenë një proces shumë i gjatë.

Primesa: Për një kohë të gjatë kemi hulumtuar se çfarë ka në tregun e Kosovë dhe si mund të përfshihemi në treg. Atë që ne kërkonim të bënim – për të cilën edhe ishim shkolluar në Turqi – nuk ishte e disponueshme në Kosovë, kështu edhe vendosëm të krijonim hapësirën tonë të punës.

Premisa: Kur u kthyem nga studimet në Kosovë, i dhamë kohë njëra – tjetrës për të vlerësuar se cilat ishin problemet dhe nevojat kryesore në tregun e Kosovë. Për shembull, Primesa një kohë punoi në QRTK, në privat dhe në drejtorinë e turizmit. Ndërsa unë kam qenë në shoqëri civile, Ministri të Punëve të Jashtme, në bankë… Brenda kësaj kohe kemi parë që problemi kryesor në të gjithë sektorët është se nuk ka një përgjigje konkrete për probleme specifike – gjithmonë diçka mungon.

Të ndalemi pak tek puna e Spectrës, cili është qëllimi kryesor i saj?

Primesa: Karakteristika kryesore e të gjitha departamenteve është qëndrueshmëria, si në arkitekturë, ekonominë qarkore, edukimin etj. Pra qëllimi është që përmes punës tonë të ndikojmë pozitivisht në mbrojtjen e mjedisit, këtë e bëjmë në bashkëpunim me të gjitha departamentet.

Për shembull, bashkëpunimi në mes të arkitekturës së qëndrueshme, IT-së dhe ekonomisë qarkore e sjellë një smart home (shtëpi inteligjente) që ka ndikim minimal negativ në mjedis, e cila redukton dioksidin e karbonit, bënë menaxhimin e mbetjeve, është e avancuar në aspektin e teknologjisë dhe e lehtëson jetën e njeriut përmes sistemeve elektronike, sistemeve smart dhe i përshtatet nevojave të kohës.

Premisa: Ne jemi të vetëdijshëm që si Spectra nuk mund ta parandalojmë shkatërrimin e mjedisit në nivel global. Por ne besojmë që ndryshimet fillojnë në niveli lokal, dhe ne kemi filluar të shohim se përmes punës sonë ka filluar të ndryshojë edhe mendimi te klientët për sektorin.

Në të gjitha projektet edhe në pjesën e biznesit, po përpiqemi të ndalojmë konsumin e tepërt dhe shkatërrimin e mjedisit. Ne po u rekomandojmë klientëve tanë se çfarë materialesh mund të përdoren, të cilat kushtojnë më pak dhe janë më pak të dëmshme për mjedisin. Qëndrueshmëria është thelbësore për ekonominë tonë, por jo vetëm në ekonominë qarkore apo në arkitekturë – por në çdo sferë, sepse po konsumojmë shumë dhe në mënyrë të panevojshme. Kështu, me punën tonë ne besojmë se mund të sjellim një ndryshim të mirë në shoqëri, duke rritur ndërgjegjësimin për çështjet që publiku i gjerë nuk është i informuar mirë dhe duke ofruar edukim për këto tema si mbrojtja e mjedisit përmes prodhimit.

Si e shihni ndërgjegjësimin për mbrojtjen e mjedisit përmes biznesit, pasi konsiderohet se qëllimi primar i bizneseve është fitimi dhe jo edukimi apo mbrojtja e mjedisit…

Primesa: Nga eksperienca ime me klientët është që zakonisht kërkesa për përdorimin e materialeve më pak të dëmshme për mjedisin nuk vjen nga ana e tyre. Por ne zakonisht si shërbime shtesë për klientët tonë shtojmë simulime energjetike të gjendjes termike dhe funksionimit të ndërtesës gjatë një viti, rekomantojmë materiale dhe kompanitë që prodhojnë materiale ekologjike, bëjmë planifikim të ndërtimit që është më efikas nga aspeki i kohës dhe qëndrueshmërisë. Puna jonë në këtë komponent rrit edhe interesimin e klientëve tanë për çështjen e mbrojtjes së mjedisit. Kjo po ashtu përputhen me strategjinë e kompanisë sonë.

Cilat janë sfidat kryesore me të cilat përballeni në tregun e Kosovës?

Primesa: Problemi në tregun e Kosovës është mungesa e vetëdijes, mungesa e motivimit për me kërku punë të tilla dhe edukimit. Për shembull ne nuk mund të gjejmë shumë njerëz të kualifikuar për me qenë pjesë e ekipit tonë. Fillimisht duhet të trajnojmë, certifikojmë dhe pastaj t’i shtojmë në ekip.

Mbi gjitha, ne synojmë të shkojmë përtej kërkesave të tregut, duke ofruar alternativa të reja në treg dhe duke mos qenë të mjaftueshme me atë që kemi arritur.

Premisa: Sektorët janë shumë të centralizuara, janë dy- tre kompani që drejtojnë sektorin dhe është shumë vështirë me depërtu në treg. Pastaj janë disa kompani që nuk janë aspak të profilizuar me punën që e bëjnë, por konsumatorët janë mësuar me këto shërbime. Prandaj neve na duhet të gjejmë kanale të tjera për të depërtuar në treg dhe për të prezantuar punën tonë alternative.

Si e mendoni të ardhmën përmes Spectrës?

Primesa: Specra në çdo shërbim që ofron bazohet në të kaluarën, të tashmën dhe të ardhmën. I bënë analizat e së kaluarës, të tashmës dhe ofron shërbime që kanë ndikim pozitiv në mjedis, jo vetëm për të tashmen po edhe për të ardhmen. Ne vazhdimisht mendojmë për të ardhmen, ky ka qenë edhe qëllimi i themelimit të Spectrës…

Premisa: Për të krijuar dhe prodhuar diçka që është e qëndrueshme dhe që prodhohet nga materiale të riciklueshme kërkon kohë, dhe ne jemi vazhdimisht duke analizuar se çfarë profilesh na duhen dhe me çfarë mund të punojmë brenda disa vitesh. Dhe e gjithë kjo punë nuk mund të bëhet në një kohë të shkurtër. Prandaj, ne jemi të fokusuar edhe në pjesën e edukimit, që përgatit njerëzit për një të ardhme që fokusohet te energjia dhe qëndrueshmëria.

Premisa: Ne synojmë të zhvillojmë “life cycle assessmet’’ (vlerësimet e ciklit jetësor) dhe “life cycle cost’’ (kosto e ciklit jetësor). Vlerësimi i ciklit jetësor është një term që përcakton jetën e një ndërtese nga momenti i prodhimit të materialeve deri te shembja e ndërtesës. Ndërsa termi i dytë, pra kosto e ciklit jetësor analizon planifikimin buxhetor që do të ketë ai produkt apo ndërtim. Këto dy sisteme janë të integruara në departamentet tona. Dhe nëpërmjet bio teknologjisë synojmë të arrijmë këtë nivel, i cili duket shumë i vështirë por jo i paarritshëm. Ne veçse kemi filluar të punojmë me disa organizata.

Sa është e mundur e gjitha kjo në tregun kosovar?

Primesa: Problemi në Kosovë është se nuk ka prodhim në këtë drejtim. Megjithatë këtu hyjnë në punë edhe materialet apo transporti që ka ndikim më të vogël negativ në mjedis, por edhe ato mungojnë. Duhet të aktivizojmë materialet që nuk janë përdorur deri më tani dhe nuk janë të dëmshme për mjedisin.

Premisa: Në pjesën e vlerësimit të ciklit jetësor, e kemi pak më të lehtë për t’a arritur, besoj, por në pjesën e kostos së ciklit jetësor, ka një paragjykim që qëndrueshmëria dhe energjia e rinovueshme është më e shtrenjtë dhe njerëzit hezitojnë ti konsumojnë ato produkte. Por studimet e fundit po tregojnë se çmimet e materialeve që janë më të qëndrueshme kanë filluar të bien. Nëse njerëzit fillojnë të besojnë se prodhimi i materialeve të qëndrueshme mund të bëhet me një kosto më të ulët, atëherë edhe tregu do të ndryshojë në atë drejtim.

Intervistë: Adelina Hasani

“Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”