Komuniteti turk kritikon veten për mbylljen e tyre në vetvete. Arsyen e kërkojnë tek vetja. Por i njëjti komunitet ndihet i lënë anash kur bën një hap përpara drejt integrimit. Kjo situatë qëndron si një paradoks para komunitetit. Nga njëra anë, kur ai tërhiqet ndihet i lënë anash; ndërsa nga ana tjetër, kur ai hapet ndihet sërish i lënë anash.
Prizma Medium ka mbajtur një takim me përfaqësues të organizatave joqeveritare të komunitetit turk të Kosovës më 27 gusht. Në takimin e mbajtur në Kinemanë Lumbardhi
u dha një informacion i shkurtër për Prizma Medium dhe kuptimin e gazetarisë. Nga ana tjetër,
u tregua për përpjekjet e Prizma Medium-it për të sensibilizuar të drejtat e grupeve të margjinalizuara në qytet. Në këtë kontekst, u zhvilluan diskutime me një fokus grup të përbërë nga përfaqësues të komunitetit turk për tema si arsimi, shoqëria civile, përfaqësimi dhe media.
Temat kryesore e takimit, të drejtuar nga Esin Muzbeg nga Prizma Medium, ishin çështjet arsimore, në të cilat komuniteti u ndal me shumë ndjeshmëri. Përveç kësaj, u diskutua për përfaqësimin e komunitetit në ngjarjet e organizuara në nivel komunash, çështjet kryesore me të cilat ballafaqohen organizatat joqeveritare dhe mediat.
Problemi më i madh është arsimi: zgjidhja më e vështirë është përsëri arsimi
Arsimi turk në Kosovë edhe pse duket shumë i mirë nga jashtë, nga brenda po përballet me shumë probleme. Problemet janë aq të mëdha, saqë mund të trajtohen në tituj të veçantë. Për më tepër, këto janë tema që zënë një vend shumë themelor në aspektin arsimor. Çështja e furnizimit me libra të nxënësve në klasat turke është ende një problem madhor dhe mbetet një çështje që kërkon zgjidhje urgjente në nivel qendror. Një nga pikat më themelore në arsim janë seminaret e akredituara të organizuara për zhvillimin profesional të mësuesve. Megjithatë, mësuesit në arsimin turk përballen me probleme në qasje në këto seminare. Sepse seminaret turke ose nuk mbahen fare ose janë të kufizuara në numër.
Ligjëruesi i Universitetit të Prizrenit, Serdan Kervan, e shpjegoi situatën për këtë çështje si më poshtë: “Punoj edhe në komisionin e licencave të mësuesve. Unë sapo kam hyrë në këtë komision. E pashë situatën si të mjerueshme. Sepse nuk ka asnjë seminar në turqisht. Unë ndërhyra. Por ata thanë se nuk ka aplikantë për turqisht. Do të marr informacion në lidhje me procesin e aplikimit për seminaret e gjuhës turke. Mund të bashkëpunojmë edhe me institucionet që aplikojnë që seminaret të zhvillohen në gjuhën turke. Mund të bëjmë edhe përkthim. Ose mund të aplikojmë me një program të ri kur të bëhet njoftimi.” Meqenëse në Kosovë arsimi zhvillohet në gjuhën turke, mësimdhënësit kërkojnë që seminaret e formimit profesional të mbahen edhe në gjuhën turke. Nga njëra anë thuhet se mbajtja e seminareve turke është një e drejtë, ndërsa nga ana tjetër thuhet se të gjithë mësuesit mund të përballen me pamjaftueshmëri gjuhësore në ndjekjen e një seminari që do të mbahet në gjuhën shqipe. Nëndrejtori i shkollës fillore Emin Duraku dhe ish-kryetar i Shoqatës së Mësimdhënësve Turq të Kosovës, Akif Gaş, u shpreh kështu:”Për të rritur cilësinë e arsimit, duhet të mbështetet zhvillimi profesional i mësuesve tanë. Vetëm dy nga seminare të tilla u mbajtën në gjuhën turke dhe ne morëm pjesë. Nuk e di që të ketë një seminar tjetër në gjuhën turke. Seminare të tilla duhet të mbahen edhe në gjuhën turke. Nëse ka një seminar në gjuhën shqipe, e njëjta gjë duhet bërë në turqisht ose me një përkthyes turk. Kështu, mësuesit/et tanë kanë mundësi të aplikojnë metoda dhe teknika bashkëkohore mësimore.”
Pjesëmarrësit në diskutim ndanë një mendim të përbashkët se seminaret në fjalë duhet të mbahen edhe për mësuesit turq. Përveç kësaj, ata theksuan se aktivitete të dobishme mund të bëhen duke organizuar prezantime dhe seminare të ndryshme për mësimdhënësit edhe në bashkëpunim me universitetin.
Kërkohet një adresë ku do të paraqiten problemet dhe një bashkëbisedues/e
Si adresë për zgjidhjen e shumë problemeve tregohet krijimi i një njësie që ka të bëjë vetëm me arsimin turk në Ministrinë e Arsimit të Kosovës, ku në këtë autoritet koordinues supozohet se komunikohen problemet dhe kërkohen zgjidhjet. Nga njëra anë, komuniteti turk dëshiron të rrisë kuotat e rezervuara për pjesëtarët e komuniteteve në universitetet publike të Kosovës, nga ana tjetër, ata argumentojnë se këto kuota po shfrytëzohen për të keq nga komuniteti shqiptar. Ata deklaruan se në rast se ka një njësi nga Ministria e Arsimit që lidhet me arsimin turk, mund të vendoset një mekanizëm kontrolli si kriter për përdorimin e kuotave të përmendura dhe të bëhet konfirmimi nëse ata kanë studiuar shkollën fillore dhe të mesme në gjuhën turke. Akif Gaş tha se: “Mendoj se duhet të ketë një zyrtar në Ministrinë e Arsimit që do të merret me arsimin turk. Kjo është shumë e rëndësishme si për gjetjen e një bashkëbiseduesi/e, ashtu edhe për zgjidhjen më të lehtë të problemeve. Mbikëqyrja e arsimit është gjithashtu një çështje e rëndësishme. Në Prizren punon vetëm një inspektor për arsimin turk. Një person është përgjegjës për të gjithë procesin që nga kopshti deri në universitet. Është e rëndësishme të rritet ky numër për të përcjellë problemet në arsim.”
Megjithatë, nevojat dhe mangësitë nuk kufizohen me kaq. Gjithashtu ka nevojë urgjente për psikologë dhe/ose pedagogë në shkollat ku jepet mësimi turk. Psikologët janë një domosdoshmëri edhe për studentët me nevoja të veçanta arsimore, por për studentët e kësaj kategorie gjithashtu duhet të caktohet staf ndihmës. Akif Gaş nevojën për një psikolog e shprehu duke thënë: “Ne punojmë me një psikolog të vetëm që nga kopshti deri në fund të gjimnazit. Në këtë rast, psikologu mund të vizitojë shkollën vetëm një herë në dy javë. Kështu, ne përpiqemi të gjejmë zgjidhje për problemet tona. Nevojiten 2-3 psikologë që të merren me arsimin turk. Problemet e 1-5 klasave janë të ndara, 6-9 klasa janë të ndara dhe 10-12 klasa janë të ndara. Është e pamundur që kjo të funksionojë vetëm me një person.” Po ashtu edhe Onur Kovaç psikolog dhe kryetar i Shoqatës Empati tha se: “Një këshilltar/e psikologjik mund të merret me maksimum 200 studentë. Numrat e përmendur këtu janë rreth 600 në shkollën fillore. Nëse përfshijmë edhe klasat e larta, do të kalojnë mijëra.”
Komuniteti turk ka edhe problemin e mbylljes në vetvete
Lënda e gjuhës shqipe në arsimin turk solli një diskutim interesant. Diskutimi nga shkolla mori rrugën drejt jetës shoqërore. Pedagogët këmbëngulin që mësuesi që do të mësojë gjuhën shqipe në turqisht duhet të dijë edhe gjuhën turke.
Duke u nisuar nga përvoja, thuhet se aty ku shkëputet komunikimi, mësuesi mund të ndërhyjë dhe fëmijët ta kuptojnë më lehtë shqipen. Mësimi i shqipes për është një çështje tjetër e rëndësishme për ata të cilët nuk e kanë shqipen gjuhë amëtare. Ka një libër të veçantë për mësimin e shqipes që fillon në klasën e tretë, por në vijim jepen librat që përdoren edhe në arsimin shqip. Kjo temë çon me një diskutim nëse duhet të fillojë ose jo lënda e shqipes që nga klasa e parë. Figen Kazaz theksoi se ka një vijë shumë të hollë mes integrimit dhe asimilimit dhe ajo tha se: “Nuk është e drejtë të mësohet shqip që në klasën e parë në shkolla. Sepse fëmija fillimisht duhet të mësojë gjuhën e tij amtare. Më vonë mund të mësohen edhe gjuhë të tjera”. Kervan, nga ana tjetër, deklaroi se arsimi tashmë fillon nga mosha 1 vjeçare dhe nuk ka të keqe që mësimi në shqip të filloj më herët. Onur Kovac tha gjithashtu se asnjë gjuhë, përfshirë shqipen, nuk mund të mësohet vetëm me 2 orë përpjekje në shkollë pa një përpjekje të veçantë. Sipas Kovaçit, asimilimi nuk arrihet duke mësuar një gjuhë, por duke humbur identitetin kombëtar; edhe gjuha është në të, por nuk ka të bëjë vetëm me gjuhën. Artistja e teatrit Sonay Buş shprehu një diskutim interesant rreth gjuhës në kampet e saj teatrore: “Ne kemi studentë të mbërthyer në rrethin e tyre. Këtë herë në kampin teatror kishte pjesëmarrës nga rajoni i Prishtinës dhe Gjilanit. Ata që vijnë nga vende jashtë Prizrenit flasin shumë rehat shqip dhe turqisht. Në një moment ata preferuan të flisnin shqip mes tyre dhe pjesëmarrësit nga Prizreni thanë: “Nuk kuptoj çfarë flisni, folni turqisht”. Ata reaguan se edhe ju jetoni në Kosovë, si nuk flisni shqip. Kanë të drejtë. Kur flasim me fëmijët, kuptojmë se shqipja nuk flitet mirë. Përveç dy orëve në javë që mësohen në shkolla, duhet bërë përpjekje e veçantë për ta mësuar shqipen. Fatkeqësisht nxënësit tanë ndihen të përjashtuar nga njëra anë, por nga ana tjetër përjashtojnë ata që flasin shqip. Kështu ata përjashtohen automatikisht pasi edhe vetë përjashtojnë shqipfolësit. Kjo kthehet në një qarkullim më vete.”
Tjetri apo i tjetërsuari?
Komuniteti turk kritikon veten për mbylljen e tyre në vetvete. Ndërsa Sonay Buş përdorte shprehjet “se kanë ngecur në rrethin e tyre”, Sezer Hoti tha: “Ne fakt e margjinalizojmë veten. Po shkojmë në devijim, në metamorfozë”, ndërsa Onur Kovaç theksoi se: “Ka një tendencë drejt humbjes së identitetit kombëtar. Duhet ta shikojmë këtë si mënyrë autokritike”, duke tërhequr vëmendjen për këtë situatë. Por i njëjti komunitet ndihet i lënë anash kur bën një hap përpara drejt integrimit dhe kërkon barazi me shoqërinë shumicë. Kjo situatë qëndron si një paradoks para komunitetit. Nga njëra anë, kur ai tërhiqet ndihet i lënë anash; ndërsa nga ana tjetër, kur ai hapet ndihet përsëri i lënë anash. Kjo situatë shfaqet si perceptim i përjashtimit, si në proceset arsimore ashtu edhe në aplikimet e organizatave joqeveritare.
Në një ngjarje në mbarë komunën në Ditën e Mësuesit, u tha se një mësues i suksesshëm turk u përjashtua nga procesi i marrjes së certifikatës së arritjeve me arsyetimin se dita e mësuesve e komunitetit turk festohej në një datë tjetër. Serdan Kervan e përshkroi këtë situatë si më poshtë: “Arsyeja ishte se dita e mësuesve të turqve festohej më 24 nëntor. Një mësues turk nuk mund të marrë pjesë në një ngjarje që festohet më mbarë komunën, pra ditën kur shqiptarët festojnë 7 marsin. Nuk e di nëse po e krijojmë vet këtë problem. Ne festojmë Ditën e Mësuesve Turq më 24 Nëntor. Por nga ana tjetër, ne jemi të përjashtuar nga 7 Marsi dita e mësuesit. Si do të përfaqësohemi nëse ne si mësues turq nuk mund të marrim pjesë në aktivitetet e komunës sonë”.
Përfaqësuesit e shoqatës pohuan po ashtu se ndihen të përjashtuar në aplikacionet e hapura për projekte nga institucionet publike. Semih Bilurdag, Kryetar i Shoqatës Turke të të Diplomuarve tha se; “Si TÜMED, ne aplikuam për 5 projekte të ndryshme, por asnjëri prej tyre nuk u mbështet. Vetëm në njërën morëm përgjigje. Të tjerët as nuk u përgjigjën”. Sezer Hoti u shpreh se; “Ne themeluam shoqatën e mediave turke të Kosovës. Kemi aplikuar në Kryeministri. Ne nuk gjetëm mbështetje. Por u mbështetën disa organizata të tjera që do të transmetonin në turqisht. Ne kemi bërë ankesën tonë. Ata thanë se Komisioni na ka vlerësuar me pikë të ulëta.” Kryetari i Shoqatës Empati Onur Kovaçi deklaroi se kanë aplikuar për rreth 10 projekte, por asnjëri prej tyre nuk është mbështetur. Kovaçi theksoi: “Kemi aplikuar për 10 projekte, por asnjëri prej tyre nuk është përkrahur. Vetëm Ministria e Kulturës ka shpjeguar arsyen. Nga të tjerët nuk pati asnjë përgjigje. Kur shikuam fituesit, pamë se nuk kishte asnjë shoqatë turke. Kryeministria njoftoi se ka mbështetur 4 shoqata turke. Kanë fituar komunitet e tjera në projektet për komunitetin turk.“ Ankesa të ngjashme pati edhe Sonay Buş. Buş tha: “Kemi aplikuar me katër projekte. Asnjë nuk kaloi. Do të kishim një festival teatri. Nuk kaloi. Kemi kërkuar informacion. Na thanë se nuk ka asnjë problem në projektin tuaj. Morëm një përgjigje se nuk mund ta mbështesin projektin tonë pasi nuk kishin para. Kjo është edhe më keq për ne.” Kryetar i TÜMED Semih Bilurdag e konsideron këtë një përpjekje për ta diskredituar dhe thotë se; “OJQ-të duhet të marrin mbështetje nga institucionet e Kosovës. Ne nuk marrim mbështetje as nga institucionet e Kosovës dhe as nga ato turke. Kjo është shumë e vështirë”. Në pyetjen se a mund të ketë ndodhur një situatë e tillë për shkak të perceptimit se Turqia tashmë po i përkrah shoqatat turke në Kosovë, shumica janë shprehur “po”, por ka pasur edhe përfaqësues të OJQ-ve që janë neutralë.
Si rezultat u pasqyruan kërkesat, shqetësimet dhe përpjekjet integruese të komunitetit turk duke qenë në fokus në këtë grup diskutimi. Komuniteti turk mendon se arsimimi turk duhet të inkurajohet për të ruajtur identitetin e tyre kombëtar. Ndër këto nxitje, është edhe kërkesa për një kuotë të veçantë për bursat e studentëve turq në Turqi. Nga njëra anë, synohet zhvillimi dhe promovimi i shkollave të mesme profesionale dhe bashkëpunimi me industrinë, nga ana tjetër, zhvillimi i bashkëpunimit mes universiteteve dhe institucioneve të arsimit parauniversitar. Serdan Kervan është i shqetësuar dhe thotë se; “Pamundësitë në arsim mund të bëjnë që anëtarët e komunitetit turk të mos bëjnë mësimin e tyre në gjuhën amtare por në një gjuhë tjetër”. Figen Kazaz tërheq vëmendjen për vijën e hollë midis integrimit dhe asimilimit. Nga ana tjetër Onur Kovaç tërheq vëmendjen për numrin e ulët të studentëve dhe e dërgon këtë temë në çështjen e mbrojtjes së identitetit kombëtar.
Megjithatë, përfaqësuesit e komunitetit turk duken të vendosur të vazhdojnë aktivitetet e tyre për të rritur nivelin e përfaqësimit pavarësisht këtyre shqetësimeve. Sezer Hoti foli për tentativën për themelimin e radios së re turke dhe tha se për momentin do të fillojë me frekuencë të dhënë me qira, e më pas do të kërkohet ndarja e frekuencave të reja. Për përpjekjen për të krijuar një Qendër Kulturore Turke në Prizren u ndanë pikëpamje pozitive dhe negative. Një qendër e tillë u konsiderua e dobishme si një adresë për shoqatat jo lokale, një sallë për aktivitete dhe një vend për takime.
Megjithatë, u theksua se administrata duhet të jetë e paanshme dhe duhet të shmangen qasjet që do të politizonin shoqatat. Shqetësimi më i rëndësishëm u përqendrua edhe tek vetitë bashkuese dhe përçarëse. Si një tipar unifikues, objekti shihej si sigurim i ndërtesave dhe infrastrukturës. Tipari dallues u paraqit nga një rreth i bazuar në etni dhe i izoluar nga komunitetet e tjera. Të gjitha këto diskutime zbuluan vitalitetin e komunitetit turk.
Herë pas here shpreheshin shqetësime, por në anën tjetër shihej edhe mënyra e të luftuarit. Nganjëherë përmendet ekzistenca e aktiviteteve, por në anën tjetër vërehen edhe mangësitë. Kërkesa për riorganizimin e takimeve të tilla nga Prizma Medium tregoi nevojën për nxjerrjen në dritë të këtyre çështjeve.
“Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”
