“Ndonëse gjuha rome flitet tradicionalisht në Prizren dhe kualifikohet për njohje të tillë, deri më tani Komuna e Prizrenit nuk ka ndërmarrë asnjë veprim për të njohur statusin e gjuhës rome si gjuhë në përdorim zyrtar, përkundër faktit që Grupi i intelektualëve Romë në Prizren qysh në vitin 2016, konform nenit 2.4 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve si dhe nenit 4 të Udhëzimit Administrativ Nr.2011-02 (MAPL), për përcaktimin e procedurave për zbatimin e Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve ka parashtruar kërkesë zyrtare për njohjen e statusit të gjuhës rome si gjuhë në përdorim zyrtar”, thotë Osman Osmani, drejtor ekzekutiv i organizatës joqeveritare “Nevo Koncepti”. Sipas tij marrë parasysh zvarritjen disa vjeçare të kësaj teme brenda organeve komunale, rishtazi bashkë me aktivistët tjerë është ndërmarrë nisma për riaktualizimin e kësaj kërkese.  

“OJQ ‘Nevo Koncepti’ dhe anëtarë të organizatave të shoqërisë civile dhe aktivistë të Prizrenit i bëjnë thirrje institucioneve qendrore dhe atyre lokale të Komunës së Prizrenit që të gjejnë një zgjidhje të qëndrueshme që gjuha rome të njihet si gjuhë zyrtare në përdorim tradicional në Komunën e  Prizrenit dhe të krijohet mundësia për ruajtjen dhe mbrojtjen e saj”, thekson Osmani.

Ndërsa Fatmir Menekshe nga OJQ “Durmish Asllano” pohon se gjuha rome e meriton mbrojtjen institucionale, marrë parasysh se kjo gjuhë është prezentë në këtë komunë prej disa shekujve.  

“Tradita e përdorimit të gjuhës rome në Prizren është e vjetër dhe daton prej shekujsh. Madje kjo vazhdimësi e pranisë së gjuhës rome në këtë qytet ka bërë që ky komunitet ta ruajë identitetin e vet. Njëkohësisht ka frymëzuar aktivistët që të botojnë libra e revista në gjuhën rome, por edhe të hapin media elektronike, dhe të zhvillojnë aktivitete të ndryshme kulturore e sociale. Një tjetër e arritur është mësimi fakultativ në gjuhën rome në disa shkolla të Prizrenit, në mjediset ku banojnë pjesëtarët e komunitetit rom. Gjithashtu duhet theksuar se prej më shumë se tri dekadave shfaqen dramat në gjuhën rome, që është edhe një dëshmi se kjo gjuhë është pasuri e Prizrenit”, thotë Menekshe.

Romani është gjuha e romëve, një gjuhë e ruajtur dhe e bartur nga brezi në brez gjatë shekujve, kryesisht në formën e të folurit, thuhet në analizën “Gjuha rome në Prizren – vlerë e shtuar apo e injoruar?”, të publikuar në vitin 2015 nga organizatat “Nevo Koncepti” dhe “Durmish Asllano”. Aty theksohet se gjatë Kongresit të parë të Romëve në vitin 1971, Romani u njoh zyrtarisht si gjuhë e romëve në Evropë, dhe se kjo çoi në përfshirjen e saj në rregulloret e ndryshme ndërkombëtare, përfshirë Kartën Europiane të Këshillit të Evropës për Gjuhët Rajonale dhe Minoritare, derisa si rezultat i përpjekjeve të vazhdueshme të intelektualëve romë, Romani sot është i përfshirë në programet mësimore të mësimdhënies në disa vende evropiane.

“Mirëpo tradita e përdorimit të gjuhës rome është e vjetër edhe në Prizren. Madje vazhdimësia prej shekujsh e pranisë së gjuhës rome në këtë qytet ka bërë që ky komunitet ta ruajë identitetin e vet… E arritura kryesore deri më tani në raport me përdorimin e gjuhës rome në Prizren është vendimi i Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë për lejimin e mësimit fakultativ në këtë gjuhë për nxënësit romë. Por legjislacioni aktual krijon mundësinë që gjuha rome të fitojë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në Prizren”, thuhet në këtë dokument. Më pastaj sqarohen dispozitat ligjore bazuar në cilat rrjedh konstatimi se “gjuha rome në Prizren mund të fitojë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në këtë komunë, pikërisht për faktin se ajo ka një traditë të gjatë të folurit në këtë qytet”. “Duke u nisur nga përmbajtja e Kushtetutës dhe legjislacionit në fuqi, ka hapësirë të mjaftueshme legale që gjuha rome të fitojë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në Komunën e Prizrenit. Mirëpo për të realizuar këtë aspiratë të pjesëtarëve të komunitetit rom, nevojitet një këmbëngulësi më e madhe e përfaqësuesve politik dhe shoqërisë civile për adresimin dhe argumentimin e kësaj çështjeje pranë organeve komunale por edhe atyre të nivelit qendror, si dhe për mobilizimin e hisedarëve tjerë që do të përkrahnin këtë nismë dhe do të krijonin një atmosferë përkrahëse te publiku për jetësimin e kësaj ideje”, thuhet në këtë analizë.

Javë më parë “Nevo Koncepti” ka publikuar edhe analizën e radhës “Sfidat në zyrtarizmin e gjuhës rome si gjuhë në përdorim zyrtar nga komuna e Prizrenit” ku janë përshkruar hapat për procesin e njohjes së gjuhës së folur tradicionalisht në një komunë, ashtu siç parasheh legjislacioni në fuqi. “Bazuar në kornizën aktuale ligjore, procesi fillestar i njohjes së statusit të gjuhës në përdorim zyrtar, fillon me kërkesën e komunitetit duke përdorë formatin standard që përcaktohet me Udhëzimin Administrativ të MAPL-së dhe përfundon me vendimin e Kuvendit të Komunës”, thuhet në këtë analizë.

Pikërisht për këtë arsye, aktivistët e shoqërisë civile janë duke realizuar seri takimesh me kuvendarët e Prizrenit nga grupet e ndryshme politike, por edhe akterë tjerë relevantë të nivelit qendror, për të siguruar përkrahjen që kërkesa e tyre e kamotshme të merr një epilog pozitiv. Deri më tani përkrahjen për këtë nismë e kanë konfirmuar disa subjekte politike brenda Kuvendit të Komunës së Prizrenit, por edhe zëvendëskryeministrja për çështje të komuniteteve, Emilija Redzepi, e cila ka deklaruar se bëhet fjalë për një të drejtë elementare dhe ka shtuar se kërkesa e komunitetit rom që të përdoret e njihet gjuha amtare e tij duhet sa më shpejtë të aprovohet nga organet komunale të Prizrenit.

© PRIZMA MEDIUM

“Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”