A është kjo jetë aq e largët sa një ëndërr për gratë?

Çfarë po kalon në mendjen e grave që lexojnë rreshtat e mësipërm? A është kjo jetë aq e largët sa një ëndërr për gratë? Apo ato tashmë jetojnë kështu? E gjithë kjo nuk është një ëndërr, në fakt, të jetosh në një qytet mund të jetë pikërisht kështu! Të jetosh në një qytet miqësor për gratë…

Barazia gjinore përfshin rolet dhe përgjegjësitë që u jepen grave dhe burrave në aspektin social dhe prek të gjitha sistemet shoqërore. Në këtë kontekst bëhet një hulumtim i rëndësishëm kur merret parasysh e drejta në qytet, çfarë lloj urbanistike krijon ky qytet, marrëdhëniet që krijojnë gratë me këtë qytet dhe përmbajtja e qytetit që duhet të krijohet.

Pavarësisht të drejtave të ndryshme që kanë fituar në kuptimin e “barazisë”, gratë nuk mund të përfitojnë njëlloj nga qyteti dhe hapësira urbane për shkak të roleve që u janë caktuar tradicionalisht.

Ato e përjetojnë qytetin ndryshe nga burrat. Po kështu, qyteti prek gratë ndryshe nga burrat dhe i ekspozon ato në kushte më të vështira. Kjo, sepse hapësira mund të përfshijë dhe fuqizojë gratë, por gjithashtu mund të jetë diskriminuese dhe përjashtuese.

Megjithëse debatet për barazinë gjinore kanë një histori të gjatë, diskutimet për vendin e grave në qytet filluan vetëm në fund të viteve 1980. “Cili është vendi i grave në qytete?” Pyetja e parë lidhej me pyetjen “Sa gra janë në organet vendimmarrëse të qytetit?” dhe përgjigja për këtë pyetje është zakonisht negative.

Prizreni, një nga qytetet historike të Kosovës, ka vende me kulturë tradicionale dhe strukturë urbane dhe lejon që rolet e imponuara ndaj grave të praktikohen edhe sot. Nëse e shikojmë qytetin e Prizrenit nga këndvështrimi i grave, do të përballemi me shumë probleme. Shohim që asnjë nga propozimet e zgjidhjeve të përmendura më poshtë nuk zbatohet në këtë qytet dhe nuk ka asnjë iniciativë për t’i vënë ato në praktikë. Në këtë kontekst, problemi ynë më i madh është sigurisht siguria e grave. Qyteti ku jetojmë nuk shërben për të ofruar një hapësirë më të sigurt jetese, por për të inkurajuar abuzimin seksual.

Cilët janë faktorët kryesorë që krijojnë këto probleme?

Ndriçimi i rrugëve dhe hapësirave publike, prania e fasadave të verbëra në rrugë, rrugët e ngushta e gjarpëruese, ekzistenca e qosheve përgjatë rrugës si rezultat i mungesës së planifikimit të qytetit, ngacmimet seksuale në mjetet e transportit publik, mungesa e grave në mekanizmat vendimmarrës…
Çdo grua dhe vajzë që jeton në Prizren po përpiqet të mbijetojë me këto probleme çdo ditë.

Pra… Si mund të krijohet një qytet miqësor për gratë?

Ekziston një Udhëzues i Planifikimit Urban Miqësor për Gratë, i krijuar për pushtetin në nivelin lokal që duan të zbatojnë praktika në këtë drejtim. Ky udhëzues është një studim për të zhvilluar strategji dhe parime për planifikim dhe projektim, për të identifikuar objektivat lokale për hapësirën urbane që mund të përfshihen në planet e qytetit dhe për të mishëruar dhe zbatuar një qasje të ndjeshme gjinore. Ky studim nxori një numër të madh kriteresh dhe parimesh të cilësisë në pesë tituj të ndryshëm, në katër kategori kryesore hapësinore, në shkallën e qytetit në tërësi, lagje, rrugë dhe ndërtesa, duke sjellë sugjerime praktike.

Këto kritere dhe parime të cilësisë synojnë të jenë një udhërrëfyes dhe të mundësojnë që projektet që do të prodhohen nga grupe profesionale si planifikimi, dizajni urban, arkitektura dhe arkitektura e peisazhit, të trajtohen me një kuptim të korrektësisë politike në aspektin e interesit publik dhe të drejtave urbane.

Sugjerimet hapësinore të programit të qytetit miqësor ndaj grave mund të renditen si më poshtë:

Hapësirat publike duhet të ndriçohen mirë dhe të monitorohen sipas rregullave kombëtare dhe ndërkombëtare.
Të mos ndërtohen rrugë qorre, rrugë të lakuara dhe objekte që kanë fasada pa hapje.
Pikat e thirrjes së urgjencës dhe tabelat e qytetit duhet të vendosen në vende publike.
Duhet të ndërtohen strehimore dhe vende grumbullimi.
Autobusët duhet të dërgohen në pikat më të largëta të qytetit dhe përveç ndaljes në stacionet e autobusëve, udhëtarët tē mund të zbresin në çdo vend tjetër veçanërisht gjatë natës.
Në zonat komunitare (parqet, etj.) duhet të ofrohet transporti publik dhe të vendosen në akset e këmbësorëve.
Duhet të lejohet që rrugët të përdoren për aktivitete.
Rrugët dhe trotuaret duhet të jenë përshtatshme për gra, fëmijë, të moshuar, invalidë etj. duhet të dizajnohen duke pasur parasysh individët.

Në përkufizimin e tij më themelor, qytetet miqësore për gratë janë qytete që mbështesin pjesëmarrjen e barabartë të grave në të gjitha fushat e jetës urbane. Për ta thënë më qartë, strukturat urbane miqësore për gratë janë efektive dhe të qasshme; garantohet përdorimi i rehatshëm, i sigurt dhe i barabartë i hapësirave fizike për gratë dhe vajzat; është një qytet ku kryhen proceset e planifikimit të jetës sociale, transportit, strehimit masiv dhe shërbimeve të infrastrukturës duke marrë parasysh parimin e barazisë gjinore. Një qytet miqësor për gratë duhet të përfshijë të gjitha tiparet e jetës që një grua krijon ose dëshiron të krijojë. Prandaj, zonat e qasjes dhe qarkullimit duhet të forcohen me pajisje urbane më cilësore, sipas parimeve të planifikimit urban të ndjeshëm ndaj gjinisë, zonat publike dhe infrastrukturat sociale duhet të mbështeten nga elemente peizazhi dhe të projektohen plotësisht të sigurta, duke marrë parasysh kriteret e përshtatshme për kërkesat e grave. Në mënyrë që kjo të ndodhë, gratë duhet të përfshihen më shumë në mekanizmat vendimmarrës.

✎ Feray Derviş

Feray Derviş përfundoi arsimin e saj universitar në Universitetin Mimar Sinan në Stamboll. Pas diplomimit, Feray filloi të punojë si arkitekte në Stamboll dhe u kthye në Kosovë në vitin 2016. Feray, punon aktivisht në fushën e artit dhe arkitekturës në Kosovë dhe është aktiviste feministe, po ashtu për një kohë ishte anëtare e grupit Femaktiv.

“Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”