“Shiko vëlla, askush nuk mund të jetoj me 100€”

Si Prizma Medium shkuam në zyrën e kësaj organizate për t’u takuar me pensionistët. Në mes ishte një tavolinë e madhe që zinte pothuajse të gjithë dhomën. Në dritaret e sallës së mbledhjeve kishte perde prej tyli, të cilat merrnin dritë nga të dyja anët. Kështu seriozitetit të zyrës, i ishte shtuar sinqeriteti i shtëpisë. Muret ishin zbukuruar me foto nga ngjarjet e ndryshme. Por bukuria e vërtetë ishte veshja elegante e pensionistëve. Përpara kryetarit ishte një tavolinë e viteve ’80: fletore me kalendarë, axhenda dhe një makinë faks me telefon. Përballë ishte një dollap; në dollap ishte një flamur i Kosovës, i Shqipërisë dhe i Turqisë. Ora e murit ishte padyshim një dhuratë nga Batalioni Turk që shërben në KFOR. Në fotografitë në mure kishte shumë korniza të realizuara me ushtarë turq. Ata do të fillojnë t’i shpjegojnë arsyet e tyre pak më vonë. Por së pari ata duhet të na njohin.

Në këtë mjedis magjik, në veshët e mi kumbon ende një rebelim i qetë i tyre. E nisëm bisedën me këtë fjali: “Shiko vëlla, askush nuk mund të jetoj me 100 euro”. A është kjo ajo që konsiderohet e mirë për pensionistët? Më pas, kryetari i Shoqatës, Musa Jorganxhi, tha se kemi parë edhe 30 euro edhe 40 euro dhe kemi prekur problemet e këtij komuniteti të ndjeshëm, të cilët kanë dhënë mundin e tyre, por janë shpërdoruar në këmbim të mundit të tyre.

Rreth Musa Jorgangjiut kryetarit të Shoqatës ka një komunitet ku disa janë mësues, disa profesionistë, disa nëpunës civilë dhe disa avokatë, por të gjithë prej tyre janë në pension. Ish- punonjës që i kanë shërbyer këtij komuniteti. Ne i pyesim se si e kanë qejfin, i tregojmë për Prizma Medium dhe pse jemi këtu. Ndryshe nga sa mendohet, axhenda e pensionistëve është mjaft aktuale. Ende pa filluar biseda, Hysamedin Gjergjizi pyeti miqtë e tij: “Së fundmi ka ardhur në Prizren Albin Kurti. A keni marrë pjesë edhe ju në takim? Më ftuan nga shoqata e bjeshkatatëve, mirëpo desha të bëja një pyetje edhe për pensionistët. Por dikush e ngriti temën: Reforma e pensioneve.

Sekretari i organizatës, Alajdin Haskuka, përgjigjet duke buzëqeshur “Nuk kemi qenë të ftuar”, pra “ Si institucion nuk kemi qenë të ftuar. Por jemi konsultuar me pensionistët. Shoku që e bëri pyetjen është gjithashtu nga lagjja jonë.” Në mes të kësaj bisede të gjatë dhe të shkëputur, Elvan Imami iu drejtua Suerit dhe i tha: “Na bëj një foto sa jemi gjallë këtu”.
Fotot u bënë të vlefshme kur u mësua se ai që do të bënte foton ishte nipi i Durmiş Celinës, njërit prej mjekëve të njohur të Prizrenit.

Hysamedin Gjergjizi, një nga pensionistët ndërhyri në bisedë me një fjalë të urtë, “Nuk i japin qumësht një bebeje që nuk qan”. Edhe ne pensionistët do të shprehim çështjet tona këtu. Le të jetë Prizma Medium bartës i këtyre tingujve. “Shpresojmë se qeveria do t’i dëgjojë zërat tanë”, tha ai.

Pensionistët kanë shumë probleme sigurisht, por në fakt ata i shprehën disa kërkesa elementare. Disa prej këtyre kërkesave janë të llojit që politika aktuale do të prodhojë zgjidhje. Të tjerat kërkojnë punë më të gjerë.

Së pari, dëshirojnë që qendra e vjetër shëndetësore në Prizren të riaktivizohet në kuadër të Shoqatës së Pensionistëve. Kjo qendër shëndetësore, ku ofrohen shërbime ekzaminimi dhe mjekimi, është mbyllur për shkak të pandemisë. Dhe nuk është aktivizuar ende. Pensionistët mund të ekzaminohen edhe në qendra të tjera shëndetësore pa paguar kontribut, por ndërkohë që ekziston një mundësi e tillë brenda strukturës së tyre, me të drejtë pyesin “Pse të mos shfrytëzohet?”. Ata janë duke e ndjekur çështjen në Drejtorinë e Shëndetësisë në Komunë.

Së dyti duan ta aktivizojnë shtëpinë e të moshuarve dhe klubin e të moshuarve. Ata mendojnë se me kalimin e drejtimit të këtyre dy vendeve tek Shoqata e Pensionistëve, këto vende do të funksionojnë dhe do të bëhen një qendër e rëndësishme dhe funksionale për pensionistët dhe të moshuarit.

Së treti, kërkojnë ngritjen e fondit të pensioneve dhe sigurimeve sociale e shëndetësore. Ata janë të vetëdijshëm për vështirësinë e çështjes. Por me të drejtë thonë se nuk ka zgjidhje tjetër. Të gjitha shpresat janë të përqendruara në trajtimin e duhur nga qeveria të projektligjit për pensionistët. Kërkesa e tyre është në radhë të parë krijimi i një fondi të përgjithshëm pensionesh. Pas kësaj, mund të bëhen kategori specifike për lëndët. Tashmë ka kategori pensionesh të rregulluara (skema), por nuk plotësojnë nevojën.

Së katërti, shumica e pensionistëve janë të dënuar me vetëm 100 euro. Përpara vitit 1999 nuk mund të përfitojnë pensione personat që nuk kanë pasur 15 vjet përvojë. Ata e shohin këtë si një diskriminim të madh. Ka një ndryshim të madh në pagesa midis një dite pune më pak dhe një dite pune më shumë, nga 15 vjet përvojë të kërkuar. Ata thonë se ky është një diskriminim dhe padrejtësi e madhe. Duke marrë parasysh se rreth njëqind mijë njerëz u pushuan nga puna gjatë periudhës shtypëse midis viteve 1990 dhe 1999, graviteti i situatës bëhet i dukshëm. Për këtë arsyje ata argumetojnë se kriteri i punës 15-vjeç duhet hequr fare.

Së pesti, ata deklarojnë se ky komunitet i ndjeshëm duhet të mbështetet me mekanizma të ndryshëm për t’u organizuar më mirë. Pensionistët e kanë vendin e tyre në Prizren, por shumica e komunave nuk e kanë këtë mundësi. Pensionistët kërkojnë t’u jipet një vend nga komuna.

Së gjashti, ata kanë nevojë për mbështetje financiare. Është e rëndësishme që qoftë edhe një shumë prej 10 centësh të merret nga pensionet dhe t’i kalojë Shoqatës së Pensionistëve nga thesari i shtetit. Sepse arkëtimet e detyrimeve janë të kufizuara për ata që janë anëtarë. Ata mendojnë se një fond i veçantë nga pensionet e përgjithshme do ta bëjë këtë komunitet më të dukshëm dhe më luftarak.

Një shoqatë 70- vjeçare

Shoqata e Pensionistëve sot është një organizatë joqeveritare, por ajo ka një strukturë të krijuar prej kohësh që daton prej 70 vitesh. Në gjithë Kosovën janë rreth 150 mijë pensionistë. Vetëm 40 mijë prej tyre kanë kaluar pragun e vjetërsisë në punë dhe kanë status të plotë. Përveç kësaj, ata ndahen në katër kategori dhe marrin statusin e pensionistit.

Kontributi për të moshuarit është 100 €. Ata të kësaj kategorie, ku bëjnë pjesë rreth 110 mijë pensionistë, në fakt nuk konsiderohen pensionistë. Një kontribut prej 100 € paguhet pavarësisht nëse keni punuar apo jo. Kategoritë e pensioneve janë renditur si në vijim: Vetëm 158 € paguhen për ata që kanë përfunduar shkollën fillore dhe hyjnë në kategorinë e parë. Pensionistët e kategorisë së dytë, të cilët kanë përfunduar shkollën e mesme, marrin 184 € në muaj. Pensionistët e kategorisë së tretë, të cilët janë të diplomuar në arsimin e lartë, paguhen 214 €. Ata që kanë kryer katër vite fakultet ose arsim të lartë në universitete marrin pension prej 265 €.

Pensionistët janë të organizuar në mbarë Kosovën, por organizimi i tyre është rajonal. Në organizimin e Prizrenit janë përfshirë edhe komunat e Suharekës, Malishevës, Rahovecit, Dragashit dhe Mamushës.

Pas këtij takimi të përgjithshëm, kryetari i shoqatës Musa Jorganxhi teksa flet për aktivitetet shpjegon arsyet e fotove në mur: Pas luftës, së bashku me mjekët në infermierinë e Batalionit Turk, çdo dy muaj vizitonim gjithë Kosovën për të ekzaminuar pensionistët. Në Prizren çdo javë mjekët e batalionit turk pa diskriminim kontrollonin pensionistët dhe jepnin barna falas. Sepse një nga nevojat më të mëdha të pensionistëve është kujdesi shëndetësor. Batalioni turk na jepte një mbështetje të madhe në këtë drejtim. Por për shkak të kësaj sëmundjeje Covid, këto shërbime janë ndërprerë prej dy vitesh e gjysmë. Në Prizren, shërbimet e qendrës shëndetësore janë ofruar edhe në kuadër të organit të Shoqatës së Pensionistëve. Por edhe ky shërbim është ndërprerë për shkak të pandemisë. Ne u takuam disa herë me kryetarin dhe nënkryetarin e komunës për të rikthyer në shërbim qendrën shëndetësore brenda shoqatës së pensionistëve. Na premtuan se do të punonte një mjek në qendrën shëndetësore dhe do të na jepte ilaçe. Por kjo çështje nuk është ngritur më?”

Pensionistët mund të përfitojnë shërbime të përgjithshme shëndetësore pa pagesë me kartën e pensionit, pa paguar kontribut. Por kur bëhet fjalë për një sëmundje më të rëndë, ata mund të jenë të pafuqishëm. Duke u ndalur në këtë çështje, Alajdin Haskuka tha se “Kemi pranuar aplikime edhe nga pensionistët për disa sëmundje që nuk mund të kurohen në Kosovë. Por për fat të keq ne nuk mund të bëjmë asgjë për këtë.”

Në anën tjetër, Musa Jorganxhi thotë se me marrëveshje të ndryshme organizojnë pushime dhe ekskursione dhe thotë se kanë marrëveshje me banjën e Kllokotit dhe Nëna Naile në Kosovë. Pensionistët mund të përfitojnë nga shërbimet në këto banja me 40% zbritje.

Pandemia ka qenë një nga çështjet që ka prekur më shumë pensionistët… koha e rifillimit të shërbimeve të ndërprera duket se është një problem i kahershëm. Nga ana tjetër, ka të moshuar që kanë nevojë për kujdes dhe shërbim profesional. Sepse mbështetja për pensionistët dhe të moshuarit përbëhet nga ndihma të ndryshme të vogla.

Për nevojën për kujdes, Elvane Imami tha pa hezitim: “Ka shumë. Nevoja është e madhe”, tha ai. Haskuka tha: “Kjo është arsyeja pse ne donim të ndërtohej një shtëpi e pleqve për të moshuarit. Ndërtesat u ndërtuan, por nuk ndodhi asgjë pas sa vitesh. Shtëpia e të moshuarve është ndërtuar para pandemisë, rreth pesë vite më parë dhe nuk dihet fati i saj. “Statusi i saj nuk është i qartë” tha ajo.

Nga ana tjetër në Prizren janë gjashtë klube ku pensionistët mund ta kalojnë kohën. Por ata duan që ajo të hapet edhe në zona të tjera përveç objektit të Asociacionit në qendër të Prizrenit. Njëra prej tyre është Shtëpia e Pleqve dhe tjetra është një vend i përditshëm i ndërtuar në Terzimahallë. Dhënia e këtyre dy vendeve tek Shoqata e Pensionistëve duket se është një nga kërkesat e rëndësishme.

Një nga çështjet që sollëm në rend dite ishin proceset vendimmarrëse. Situata e pensionistëve diskutohet në platforma të ndryshme. A jeni të ftuar ju në këto diskutime dhe procese vendimmarrëse?

Haskuka: “Jo. Ka një shkëputje në këto çështje. Megjithatë, ne marrim disa ftesa nga të njohur apo miq. Por, ne duhet të jemi të ftuar zyrtarisht si shoqatë. Në këtë aspekt, ne mund të bëjmë një kritikë.”

Në përgjithësi, mund të themi se pensionistët i zotërojnë mirë çështjet sociale dhe shfaqin natyrë luftarake. Teksa këto po diskutohen, Musa Jorganxhi flet për ndihmën e ilaqeve dhe produkteve që Elvan Imami ka dhënë në bashkëpunim me institucionin ASB. Elvane Imami, nga ana tjetër, thotë se nëse flasim për të kaluarën, duhet të themi se i ndjeri Hysni Rogova ka dhënë shumë kontribut. Ajo flet për përpjekjet e tij në luftën si për ndarjen e kësaj godine ashtu edhe për të drejtat e pensionistëve. Ata sqarojnë se nga Prizreni janë organizuar 10 autobusë dhe kanë marrë pjesë në demonstratat në Prishtinë me rreth 500 pensionistë. Këto rrëfime janë shumë të rëndësishme për një shoqëri që mund të jetë aktiviste edhe pse janë në pension.

Elvane Imami i shpjegon kështu protestat e zhvilluara rreth 15 vite më parë: “Në atë kohë nuk kishte mekanizma ndihme. Pensionistët u diskredituan plotësisht. Demonstratat tona të protestës në atë kohë bënë që të jepeshin disa ndihma, ndonëse të vogla. Kryetari pranoi një delegacion prej pesë vetash. Aty isha edhe unë. Dhe ne bëmë zërin tonë të dëgjohet. Katër herë shkuam në qendër për të marrë pjesë në demonstrata; Nuk pati shumë pjesëmarrje nga rajonet e tjera. Por ne bëmë që zëri ynë të dëgjohet.”

Si rezultat, çështja u kthye në sigurimet shëndetësore dhe fondet e pensioneve. Çfarë mendon për këtë? Çfarë duhet bërë?

Haskuka: “Duhet të krijohet një fond pensionesh. Qeveria jonë duhet të krijojë një fond të ri. Është gati projektligji për pensionistët. Por le të shohim se si do të jetë progresi. Pagat që marrim janë nga buxheti. Nëse krijohet një fond pensionesh atëherë gjërat do të jenë më të lehta. Megjithatë, kjo çështje nuk ka kaluar ende në proceset qeveritare. Kryeministri Albin Kurti gjatë vizitës së tij në Prizren ka folur për buxhetin ndërsa ka folur edhe për reformat në sistemin pensional. Por ai nuk tha se si do të jetë. Nuk e dimë nëse do ta marrin për bazë projektligjin aktual. Ajo që duam është krijimi i një fondi të tillë. Pensionet dhe sigurimet sociale janë absolutisht të nevojshme.”

Me këtë rast del në pah edhe sistemi aktual. Duke iu referuar disa anormaliteteve Haskuka thotë: “Kam 40 vite kontribut, por për bazë merren vetëm 15 vjet. Por një miku ynë ka 14 vjet e gjysmë dhe nuk pranohet fare. Kjo është e padrejtë.”Thuhet se duhet të vihet në rend dite gjendja e të shkarkuarve pas viteve 90-ta dhe të merren parasysh edhe ata. Si rrjedhojë, mbizotëron mendimi se kriteri 15-vjeçar duhet të hiqet.

Mes fjalëve, Haskuka ka përdorur këtë shprehje: “Politikanët ndonjëherë na premtojnë male dhe gurë para zgjedhjeve, por kur bëhet fjalë për gjëra konkrete, mbështetja e dhënë është shumë e vogël kur kërkojmë që të mbështetet një projekt i caktuar.”

Nga ana tjetër, İskender Muzbeg preku një çështje tjetër dhe u ndal në atë se çfarë mund të bëhet individualisht për të rritur dinjitetin e pensionistëve. Muzbegu tha: “Duhet të mendojmë se çfarë mund të bëjmë si shoqatë dhe individualisht. Për shembull, a mund të bëjmë disa aktivitete për të respektuar secilin prej anëtarëve tanë në pension? Për shembull, le të organizojmë një ditë respekti për një mësues. Nxënësit e tij, që sot janë bërë mjekë apo profesione të tjera, mund të vijnë t’ia bëjnë befasinë. Këto lloj pune mund të jenë aktivitete që nuk kërkojnë buxhet, por janë emocionalisht të forta. Ne mund të organizojmë ngjarje të tilla duke marrë njerëz nga kulturat shqiptare, turke, boshnjake dhe rome. Aktivitete të tilla individuale dhe programe të përditësuara mund të kryhen. Edhe këto mund t’i shtojmë në aktivitetet tona”.

Kur merren parasysh të gjitha këto debate, del se pensionistët janë shumë më të përfshirë në shoqëri sesa mendohet dhe janë pjesë e zhvillimeve aktuale politike dhe sociale.
E rëndësishme është tërheqja e vëmendjes ndaj këtyre kërkesave dhe gjetja e mekanizmave mbështetës për të realizuar kërkesat e shprehura për një shoqëri më të shëndetshme.

✎ Esin Muzbeg

Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”