Një mjeshtër teatri – Zekir Sipahi

Një kujtesë e shkurtër

Sipas të dhënave të deritanishme, bëhet e ditur se një shfaqje teatrore turke është vënë për herë të parë në Kosovë në vitin 1935. Durmiş Celina shkroi dhe vuri në skenë një shfaqje të quajtur Büyük Kapı Kızi (Vajza e derës së madhe). Pas luftës jemi dëshmitarë të përpjekjeve të Aziz Buş, Durmiş Celina, Hüda Leskovçalı, Refet Kiser, Nusret Morina, Cemal Kılıç, Muhamet Şerif dhe shumë mësuesve të tjerë. Gjatë kësaj periudhe, shfaqjet e vogla të shkruara nga Durmiş Celina dhe Aziz Buş vihen në skenë si nga Shoqata Doğru Yol ashtu edhe nga teatri Branislav Nusic Sehir. Në vitet 1960 dhe 1970 jemi dëshmitarë të përpjekjeve të mëdha të Hüda Leskovçalı për organizimin e teatrit. Leskovçali herë fton dhe inkurajon të bëjnë teatër nxënësit e shkollave të ndryshme, herë njerëzit me të cilët bisedon në rrugë. Aq sa në vitet 1960 organizoheshin ngjarje teatrale që nuk kishin një vazhdimësi, por që bëheshin me anë të përpjekjeve të tij. Në vitet 1970, më shumë skeçe u shfaqën sidomos në në koncertet e organizuara nga Doğru Yol. Herë del në pah teatri, herë muzika. Nga fundi i viteve 1970, krijohet mundësia për të bërë teatër në kushte më të favorshme. Përveç shfaqjeve dhe skeçeve të vëna në skenë më parë, Hasan Mercan këtë herë luan veprën e quajtur Değirmende (Në mulli) të shkruar nga Şükrü Ramo bazuar në ditarët e tij të luftës. Mirëpo, asokohe nuk kishte regjisor që kishte përvojë për të vënë në skenë një shfaqje të tillë. Prandaj, për përgatitjen e shfaqjes vjen Cemail Maksut nga Teatri Popullor i Shkupit. Shfaqja vlerësohet dhe merr pjesë në festivalin rajonal, duke i hapur kështu rrugën një shfaqjeje turke që të vihet në skenë në festivalin Mbrëmjet e Vëllazërisë në Prizren, ku takohen teatrot amatore. Vitin tjetër, kur Zekir Sipahi, një nga aktorët e Teatrit Popullor të Shkupit, me origjinë nga Prizreni, filloi të drejtojë shfaqjet turke të teatrit të Shtëpisë së Kulturës në Prizren, u hap rruga drejt suksesit të madh. Shfaqjet e drejtuara nga Zekir Sipahi fitojnë çmimet e para në festivale të rëndësishme që mbahen në Ferizaj, Kulë dhe Trebinjë.

Në vijim do të përpiqem të përmbledh lajmet për regjisorin Zekir Sipahi, për teatrin që doli në kopjet e gazetës Tan të botuar në vitet 1969-1987 dhe të digjitalizuara nga Fondacioni Lumbardhi.

Teatri është një jetë

Në një intervistë të botuar në gazetën “Tan” në vitin 1969, Zekir Sipahi shprehet se është pranuar në Teatrin Popullor të Shkupit dhe flet për dramat e autorëve që lexon dhe thotë “Jam shumë i lumtur që jam pranuar në teatër”. Tani mund të fokusohem të bëj atë që dua dhe mund të përpiqem të përmbush detyrat e mia ”, thotë ai.

Pikërisht 10 vjet më vonë, Zekir Sipahi vjen për të drejtuar një shfaqje të dramës turke në Teatrin e Shtëpisë së Kulturës së Prizrenit me përvojën e fituar në Teatrin Popullor të Shkupit. Shfaqja ‘Enayi’ (Naiv) e Nazım Hikmetit është pritur mjaft pozitivisht nga publiku. Shfaqja vihet në skenë edhe në Shkup. Zekir Sipahi më pastaj provon një muzikal me një stil më modern. Kësaj radhe po përgatisin shfaqjen e Aziz Nesinit “Gol kralı Sait Hopsayt”,(Mbreti i golëve Sait Hopsait). Këtë herë, për herë të parë u renditën në festivalin rajonal të teatrit dhe hodhën një hap të rëndësishëm në sigurimin e qëndrueshmërisë.

Pas një pauze dyvjeçare, në vitin 1981, Zekir Sipahi po përgatitej për të vënë në skenë një dramë të vështirë, Keşanlı Ali Destan (Epika Keşanlı Ali) të Haldun Tanerit. Shfaqjet me kuadro të mëdha janë shumë të suksesshme. Megjithatë, këtë herë nuk u vlerësuan vetëm nga publiku dhe rajoni. Kësaj radhe ata fitojnë vendin e parë në Festivalin e Teatrit Amator të Jugosllavisë që mbahet në Trebinjë.

Zekir Sipahi, përgatiti dramën Minus Plus të Agim Rifatit në 1982 dhe dramën e Shalom Aleyhem Damdaki Kemancı ( Violinsti në çati) në 1983 dhe prap në vitin 1984 e përgatiti dramën e Haldun Tanerit “Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım” (I mbyll sytë dhe e bëj detyrën time). Me këtë shfaqje, Sipahi fitoi çmime në shumë festivale dhe përsëri fitoi çmimin e parë në Festivalin e Teatrit Amator të Jugosllavisë që u mbajt në Trebinjë. Në lajmet e gazetës “Tan” ka artikuj se të gjithë aktorët, veçanërisht artisti i vlerësuar me çmime Nafis Curcialo, detajet e rëndësishme të teatrit i kanë mësuar nga Zekir Sipahi.

Shkrimtarë të teatrit si Secaettin Koka, Aziz Özgür, Reşit Hanedan dhe Hasan Mercan vlerësojnë aftësitë regjisoriale të Zekir Sipahit. Secaettin Koka tha: “Të theksojmë se të gjitha këto shfaqje janë drejtuar nga Zekir Sipahi. Duke filluar nga shfaqja e parë, ai mblodhi një ekip të fuqishëm në teatër. Me këtë ekip z. Sipahi studioi në mënyrën më serioze sekretet e teatrit, po ashtu u rrit respekti dhe dashuria e aktorëve për teatrin dhe ata u lidhën plotësisht me teatrin”. Nga ana tjetër Agim Rifat e cilësoi Zekir Sipahin si, “aktor, regjisor, koka dhe truri i teatrit… shkronja e parë e teatrit”.

I kisha ndjekur shumë herë edhe provat e shfaqjes teatrore Mikado’nun Çöpleri, shfaqja e fundit e drejtuar nga Zekir Sipahi. Unë e pashë atë duke i dhënë veten shfaqjes dhe duke parë të gjitha detajet me kujdes. Ai bëri prova në sallën e ftohtë si akull të Kinemasë Lumbardhi dhe nuk u ankua. Përse nuk u ankua nga lajmet e gazetës Tan mund ta kuptojmë më mirë. Duke parë teatrin, i cili është ende në një situatë të paqëndrueshme në këmbim të punës dhe përpjekjeve prej vitesh, na bëhet e qartë dhe kuptimplotë edhe heshtja e z.Sipahi.

✎ Bengi Muzbeg

© PRIZMA MEDIUM

Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”