Foto: Suer Celina

Duke folur për Shoqatën e Pensionistëve në Prizren, është me vend të theksohet:

Shoqata e Pensionistëve të Prizrenit ka marrë pjesë aktive në procesin e ristrukturimit të shoqërisë kosovare që nga viti 1999. Pensionistët, të cilët u përballën me vështirësi financiare menjëherë pas luftës, organizuan aktivitete të ndryshme për të vërtetuar ekzistencën e tyre, për të pasur një vend të respektueshëm në këtë shoqëri dhe për të mos qenë të vetmuar. Për shembull, me iniciativën e kryetarit të atëhershëm të pensionistëve Hysni Rogova në Prizren dhe me kontributin e shokëve të tij në mbështetje të tij, janë hapur dhe vënë në funksion disa klube pensionistësh në qytet dhe në fshatrat përreth, janë planifikuar forma të ndryshme argëtimi në këto klube, falë të cilave u krijuan kushte të favorshme që pensionistët ta shijonin kohën e lirë. Shoqata e Pensionistëve të Prizrenit pas luftës çdo vit organizoi Takimin Tradicional të Pensionistëve në Prevallac, duke organizuar ngjarje kulturore dhe sportive dhe gara të ndryshme për komunitetin e pensionistëve shumëgjuhësh dhe shumëkulturor.

Është një nga faktet e njohura se Shoqata e Pensionistëve të Prizrenit organizon aktivitete shumëplanëshe me Batalionin Turk të Kosovës së KFOR-it. Shërbimet si ofrimi i ndihmës shëndetësore për pensionistët, kontrollet dhe ekzaminimet shëndetësore, kirurgjia, radiografia dhe mjekësia falas i ka bërë këto marrëdhënie të ngrihen në një nivel më të lartë. Falë këtyre aktiviteteve dhe iniciativave të Shoqatës së Pensionistëve të Prizrenit, pensionistët kanë mundur të përfitojnë nga këto shërbime shëndetësore jo vetëm në rajonin e Prizrenit por edhe në shumë vendbanime të Republikës së Kosovës (Gjilan, Dobërçan, Mitrovicë, Prishtinë, Gjakovë etj.)

Të gjitha këto aktivitete janë realizuar nga Shoqata e Pensionistëve të Prizrenit në emër të pensionistëve të Prizrenit, Rahovecit, Dragashit, Suharekës dhe Malishevës, përkatësisht në emër të 22.000 pensionistëve në rajonin e Prizrenit.

Pra, pse shumë nga pensionistët e sotëm ankohen për gjendjen e tyre sociale, pse shpesh dëshpërohen?

Është e vështirë t’i japësh një përgjigje të saktë kësaj pyetjeje, por disa kushte sociale, ekonomike dhe psikologjike që do të përpiqem t’i nënvizoj këtu janë ndër arsyet kryesore të shfaqjes së ankthit dhe mungesës së shpresës tek pensionistët, për shembull:

Në shoqërinë kosovare, dallimet në rritje në aspektin e fitimit të të ardhurave në klimën e re socio-politike, ambicia e disa njerëzve për të fituar më shumë, lufta e mbijetesës së të tjerëve, psikologjia e shoqërisë, e cila është bërë gjithnjë e më evidente për të vazhduar me këtë prirje, ka shkaktuar në një kohë të shkurtër ndryshime dhe dallime të mëdha në sjelljet e individëve.
Në këtë periudhë të zhvillimit social, ekonomik dhe kulturor, ku vlerat gjyqësore shpesh trazohen dhe respekti gradualisht zhduket, dallimet e ndryshme, sjelljet mosrespektuese, pashpirtësia, ka prekur herë direkt e herë indirekt pensionistët, të cilët përbëjnë kategorinë më të lartë për nga mosha dhe më të ulëtin për sa i përket të ardhurave, dhe kjo gjendje vazhdon ende.
Pensionistët nuk përfitojnë kompensim për kontributet që kanë dhënë në zhvillimin e shoqërisë dhe fondit të sigurimeve pensionale prej vitesh, vetëm me Skemën e Ndihmës Sociale të përgatitur nga ministria kompetente në përputhje me nenet 7 dhe 8 të ligjit nr.04/ L-131 ata sigurojnë jetën e tyre me shumën e pensionit të dhënë nga shteti, përkatësisht pensionin bazë të pleqërisë (pika 7) ose pensionin e përcaktuar per kontributdhënësit (pika 8). (Për më shumë, shih Ligjin Nr. 04/L-131 për skemat pensionale të financuara nga shteti, Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës, Nr. 35/05 qershor 2014).

Siç dihet, pensionistët janë të moshuar, ata e kanë jetuar moshën e tyre produktive në kushte të ndryshme në të kaluarën, kanë marrë pjesë në proceset e prodhimit të periudhës që ata kanë jetuar, po ashtu kanë marrë detyra dhe kanë ofruar shërbime. Me shpresën për një të nesërme më të mirë, pensionistët gjatë periudhës kur kanë punuar kanë sakrifikuar rininë e tyre për zhvillimin e shoqërisë; janë njerëz që kanë bërë çmos që të rinjtë e periudhës së sotme të shkollohen dhe të bëhen individë të dobishëm për shoqërinë.

Sot pensionistët janë të vetëdijshëm se janë larg rinisë së tyre dhe për rrjedhojë nuk janë as në moshën e tyre produktive. Sipas tyre, situata aktuale është rezultat i natyrshëm nga zhvillimi natyror. Mirë, por pensionistët sot janë të shqetësuar. Pensionet e ulëta, pra gjendja e keqe financiare e pensionistëve, sjell si rrjedhojë një ankth të dukshëm tek pensionistët dhe kjo shfaqet si një problem urgjent për të gjithë shoqërinë, veçanërisht për institucionet dhe organizatat shtetërore.

Është gjithashtu një fakt i njohur që pensionistët sëmuren shpesh për shkak të moshës së vjetër. Edhe pse pensionistët mund të shkojnë te mjeku pa paguar asnjë tarifë, mund të blejnë dhe përdorin barnat ekzistuese, prapëseprapë nevojiten shumë shpenzime shtesë që lidhen me sëmundjen dhe trajtimin, të cilat mbulohen nga vetë pensionistët. Megjithatë, pensionistët nuk mund t’i plotësojnë këto nevoja me pagesa nga pensionet e tyre. Një situatë e tillë shton edhe më shumë ankthin e pensionistëve.

Ky ankth që shihet sot tek pensionistët e Kosovës nuk është i ri, është një shqetësim që ka dekada të tëra. Siç u tha më lart, pensionistët e Kosovës u organizuan menjëherë pas luftës së vitit 1999 në Kosovë, dhe edhe pse kanë bërë përpjekje të ndryshme për të shpjeguar pakënaqësitë e tyre tek zyrtarët e UNMIK-ut dhe OSBE-së, përfaqësuesit e institucioneve e organizatave të tjera ndërkombëtare dhe rajonale që punojnë dhe veprojnë në Kosovë, më vonë në organet e vetëqeverisjes qendrore dhe lokale të Kosovës, organet shtetërore dhe personat e autorizuar, prapëseprapë propozimet e tilla janë zvarritur dhe nuk kanë arritur deri tani një zgjidhje që do t’i kënaqte pensionistët. Në periudha të caktuara, sidomos kur po afroheshin zgjedhjet vendore apo të përgjithshme, pensionistëve u premtohej se do t’u plotësohej dëshira dhe do të përmirësohej gjendja e tyre, në thelb nuk u hodhën hapa konkretë ose rrallë u dhanë zgjidhje të pjesshme.

Nuk duhet harruar se pensionistët prodhonin, fitonin, kontribuonin në zhvillimin e shoqërisë, investonin para në fondin e pensioneve; përveç kësaj çdo muaj investuan në fondet që ofrojnë zhvillim, fondet që mbështesin arsimin, zhvillimin kulturor dhe edukimin e gjithanshëm të të rinjve prej vitesh, po ashtu ata investuan para me një mekanizëm të caktuar sistemi dhe siguruan që gjeneratat e reja të përgatiteshin për periudha të reja.

Për këto arsye pensionistët kërkojnë mirëkuptim nga ky brez i ri dhe presin që të rinjtë sot ta ngrisin zërin e të zgjidhin problemet me të cilat përballen pensionistët. Duhet të ndërmerren hapa konkretë për përmirësimin e situatës së pensionistëve, pra në këtë kontekst, të rinjtë që kryejnë detyra të rëndësishme sot duhet të ndërmarrin iniciativa me mekanizmat e tyre vendimmarrës, duke respektuar ndarjen e pushteteve të legjislativit, ekzekutivit dhe gjyqësorit në çështjet e tyre shtetërore dhe ata duhet të bëjnë çmos për të gjetur zgjidhje për të gjitha këto çështje. Një detyrim i tillë i takon të rinjve.

Sipas ekspertëve, pensionistët kanë vështirësi gjatë daljes në pension dhe gjatë pleqërisë, pra ata kanë vështirësi në përshtatjen me shoqërinë. Zhvillimet teknologjike dhe dallimet midis brezave, zhdukja graduale e vitalitetit në marrëdhëniet e fqinjësisë me përshpejtimin e procesit të urbanizimit, fakti që pensionistët janë më pak në kontakt me tokën dhe përballen çdo ditë e më shumë me beton, e bën të vështirë për ta përballimin e kushteve të reja. Të gjitha këto vështirësi në fund të fundit ndikojnë negativisht në psikologjinë e pleqërisë së pensionistëve.

Siç argumentohet në një artikull shkencor të titulluar “Psikologjia e plakjes”, “Është gjithashtu një problem shumë i rëndësishëm për të moshuarit në pension që mundësitë e tyre financiare janë të kufizuara në krahasim me situatën e mëparshme dhe për këtë arsye ato janë një barrë më e madhe për të tjerët. Jo vetëm në çështje fizike dhe materiale, ata më e rëndësishmja kanë nevojë për mbështetjen dhe kujdesin e të afërmve të tyre emocionalisht. Dallimet në pamje midis brezave të vjetër dhe të rinj gjithashtu shpesh krijojnë tension dhe çojnë në marrëdhënie të paqëndrueshme dhe të pakënaqshme midis dy brezave. (…) të qenit në gjendje depresioni bën që personat e moshuar të ndiejnë se janë “të padobishëm” (…) të moshuarit këmbëngulin që atyre t’u jepet më shumë siguri dhe respekt.” (Shih “Psikologjia e plakjes”, Asistent Prof. Dr. Bilal AK, Anëtar në H. Ü. Fakulteti i Administrimit të Shëndetësisë, Familjes dhe Shoqërisë, Viti: 1 Vëllimi: 1 Numri: 2 Qershor 1991 ISSN: 1303-0256)

Kjo pritshmëri është një pritshmëri e justifikuar e pensionistëve, këtë duhet ta kuptojnë të rinjtë; kjo duhet të jetë një detyrë për brezin e ri të sotëm, një detyrim që nuk duhet anashkaluar. Një situatë e tillë kërkon marrjen e masave ligjore për mirëqenien e pensionistëve, ngritjen e përgjegjësisë morale të brezave të rinj në një nivel më të lartë dhe nevojën për të marrë seriozisht problemin. Për sa kohë që brezi i ri është i vetëdijshëm dhe i ndërgjegjshëm për këtë, ata do të mbeten një rini solide, e ndershme, e besueshme në sytë e pensionistëve dhe do të mund t’u japin motivin e ditëve shpresëdhënëse pensionistëve.

Dhënia e lajmit të ditëve shpresëdhënëse për pensionistët/të moshuarit është në dorën e të rinjve dhe është përgjegjësi e të rinjve si në aspektin social ashtu edhe në atë individual. Të rinjtë mund ta lënë anash këtë sepse ka çështje më të rëndësishme në axhendë, ata mund të bëjnë të kundërtën; në një situatë të tillë, pensionistët janë të dënuar të jenë të pafuqishëm. Për shkak se ata nuk kanë më fjalë në çështje të tilla si zhvillimi dhe mirëqenia e shoqërisë, sepse në një farë mënyre koha e tyre ka kaluar ose po kalon për shkak të moshës. Një situatë e tillë kërkon që të rinjtë të jenë më të ndjeshëm ndaj problemeve të pensionistëve. Është tregimi “O bi karga” (Ai/ajo është një sorrë) … Nëse të rinjtë e përgjegjshëm vonojnë zgjidhjen e problemeve të pensionistëve dhe krijimin e një këndvështrimi të mirë për ta, për një arsye ose një tjetër, ata duhet së pari të lexojnë tregimin e “Baba, oğul ve karga” (Babai, biri dhe sorra) dhe të marrin një mësim nga tregimi. Në një situatë të tillë, të rinjtë duhet të kthehen nga vetja dhe të dëgjojnë zërin e ndërgjegjes së tyre. Nëse nuk merren me kohë masat e nevojshme (nëse nuk vendosen mekanizmat që do të sigurojnë mirëqenien e pensionistëve dhe nuk sigurohet funksionaliteti i këtyre mekanizmave), rinia e sotme, që do të jenë pensionistë të së nesërmes, do të bjerë në situatën aktuale të pensionistëve që janë tani.

Siç mund të kuptohet, brezi i ri ka shumë obligime për të përmirësuar gjendjen aktuale të pensionistëve në Kosovë. Të rinjtë duhet të ndërmarrin iniciativa për të reduktuar ankthin dhe pashpresën e pensionistëve për të ardhmen dhe për të eliminuar këto shqetësime me kalimin e kohës. Në këtë kontekst, të rinjtë duhet të krijojnë kushte sa më të favorshme për pensionistët që të zhvillojnë aktivitetet e tyre të kohës së lirë, duhet të sigurojnë që orari i vaktit dhe gjumit të të moshuarve të jetë në rregull, të inkurajojnë pensionistët të bëjnë shëtitje, të ndihmojnë pensionistët të bëjnë punët e tyre shtëpiake sa më shumë që të jetë e mundur; të bëhet përpjekje që pensionistët të mos ndikohen nga gjërat dhe përmbajtet që shohin e lexojnë në rrjetet sociale, të ofrohet një mjedis i përshtatshëm social ku mund të kalojnë kohë me bashkëmoshatarët e tyre, të bëhen udhëtime të vogla dhe të organizohen netë respekti për pensionistët.

Si rrjedhojë, të rinjtë duhet të jenë më të ndjeshëm ndaj pensionistëve. Ndjeshmëria e të rinjve në këtë drejtim është një investim moral që ata do të bëjnë për të ardhmen e tyre. Sepse ne kemi një fjalë të urtë të bukur dhe udhëzuese: “Ne ekersen onu biçersin.” (Atë që mbjell, korr). Në Kosovë, kjo fjalë e urtë përdoret shpesh në të gjitha komunitetet, në të gjitha kulturat, në të gjitha gjuhët, është përvetësuar nga të gjithë, pothuajse është bërë pronë e shoqërisë kosovare: “Ne eçersın oni biçersın” , “Çka mbjellë-korr” , “ Što poseješ to požanješ”.

Kjo fjalë e urtë që tregon shumë, duhet të mbahet mend nga brez i ri dhe të ndërthuret me pensionistët, duke bërë përpjekje për t’u krijuar atyre një mjedis të qetë material e shpirtëror.

İskender Muzbeg

İskender Muzbeg u lind në vitin 1947 në Prizren. Në vitin 1974 përfundoi Fakultetin Juridik në Universitetin e Prishtinës. Gjatë studimeve, në vitin 1969, filloi të punoj në gazetën turke Tan. Pas dhënies së provimit për avokaturë, Z. Muzbeg filloi punën në Komunën e Prizrenit si avokat publik. Pas luftës, në vitin 1999, ai bashkëpunoi me Fondin për të Drejtën Humanitare në Kosovë  – dega në Prizren. Aktualisht, Z. Muzbeg punon si avokat i pavarur dhe jeton me familjen e tij në Prizren.

Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”