A nuk është ky qytet edhe i yni?

Ndonëse distrofia muskulare është më e rëndë se të gjitha kategoritë e tjera të aftësive të kufizuara, Biba, me motivin dhe këmbënguljen e saj, theu të gjithë zinxhirët e pamundësisë dhe neglizhencës së institucioneve e shoqërisë që refuzuan të shohin dhe të integrojnë atë shoqëri. Biba, përtej që ka thyer barriera të shumta për të bërë një qytet që nuk i kufizon lëvizjet e tyre – sepse nuk është lëvizja e tyre ajo që është e kufizuar, por mënyra se si qytetet janë ndërtuar – ajo u bë motivi dhe zëri i shumë grave të reja. Ajo tregoi se si mund të luftohet pa ndalur për të drejtat e tyre, që një ditë Kalaja e Prizrenit që Biba e do aq shumë të jetë e qasshme edhe për ato…

Pas luftës, Biba filloi të angazhohej në organizatat e shoqërisë civile. Ajo tregoi se si para luftës ishte pothuajse e pamundur të shihje dikë me karrocë në rrugë. Ndërsa ajo ishte e vetmja person me karrocë në hapësira publike. Në vitin 2001, ajo iu bashkua Hendikos-it, ku edhe kuptoi se personat me distrofi muskulare janë në gjendje më të rënë se të gjitha kategoritë e tjera. Kështu në vitin 2003 me mbështetjen e një organizate nga Danimarka e hapi shoqatën për distrofinë muskulare.

Përderisa Biba vazhdon të jetë një nga simbolet e aktivizmit në Prizren, së fundmi ajo ishte protagoniste e një filmi dokumentar që u realizua për jetën e saj, dhe gjithashtu u nderua me dy çmime për aktivizmin e saj për të drejtat e grave dhe vajzave me aftësi të kufizuara.

Biba, ju jeni aktiviste për të drejtat e njeriut dhe keni qenë e zëshme jo vetëm për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara (PAK), por edhe për shumë çështje të tjera. Sa mendoni se ka qasje në qytet për PAK dhe sa ndiheni të përfaqësuar në qytet?

Mendoj se ka përmirësime në infrastrukturën e qytetit në Prizren, veçanërisht nëse e krahasojmë me vitet e mëparshme. Kam bërë një film para 20 vitesh, ku shihet se si qyteti nuk ishte aspak i qasshëm për PAK. Tani ka ndryshime. Aktivizmi ynë ka ndikuar në përmirësimet në qytet. Për shembull, vitin e kaluar ka pasur degradime në disa rrugë të qytetit, dhe së bashku me mediat dhe organizatat e shoqërisë civile kemi reaguar katër herë. Nuk më ka ardhur aspak vështirë që të dal në borë a shi, për të vënë në dukje problemin. Mirëpo, nuk mjafton, sepse qendra e Prizrenit nuk është i gjithë qyteti, kemi edhe pjesë të tjera të qytetit që nuk janë të qasshme për PAK.

Një gabim tjetër që ndodh është se zyrtarët/et nuk konsultohen me PAK për ndërtimin e infrastrukturës së qytetit, dhe si rrjedhojë nuk kemi qasje të mirë në hapësira publike, nuk ka tualete publike, rampat e ashensortët bëhen pa standarde, dhe shumë probleme të tjera. Për shembull, janë ndërtuar disa rampa për PAK që janë të rrezikshme të përdoren nga kushdo. Rasti kryesor është rampa e Kejit në Prizren. Ne kemi reaguar për këtë rampë që është ndërtuar pa asnjë standard, dhe tani kanë kaluar tetë vjet nga ndërtimi i saj dhe ende nuk është bërë asgjë. Ajo nuk përdoret nga askush, lëre më nga PAK. Aty poshtë në Kej është lumi, është qetësia dhe ne nuk mund të afrohemi, e shikojmë nga larg. Këtu duhet të shtrohet pyetja: “A nuk është ky qytet edhe i yni? A nuk është Lumbardhi edhe i yni?”

A ka statistika për persona me distorfi muskulare në Kosovë?

Nuk ka statistika për personat me distrofi muskulare në Kosovë, e cila është shumë më specifike dhe gjenetike në krahasim me kategoritë e tjera me aftësi të kufizuara. Statistikat do të ndihmonin në ndërtimin e politikave më të veçanta për këtë kategori, pasi është një sëmundje më speficike. Për shkak të mungesës së informacionit se kjo është një sëmundje gjenetike, ne në Kosovë kemi familje që kanë 3-4 fëmijë me distrofi muskulare…

Kur flasim për PAK jo gjithmonë fokusohemi edhe për problemet me të cilat ballafaqohen gratë me aftësi të kufizuara, të cilat janë dyfish të diskriminuara…

Mendoj që duhet të ketë më shumë vëmendje për gratë me aftësi të kufizuara, sepse kanë nevoja më të veçanta dhe jo gjithmonë arrijnë të diskutohen në publik. Pastaj kemi edhe shumë gra që nuk gëzojnë mbështetjen e familjes, sidomos në zonat rurale, për shkak të mentalitetit. Më është dashur të jem në terren para disa viteve dhe nuk mund ta besoj se në çfarë kushtesh jetojnë sidomos gratë me aftësi të kufizuara, atyre ju është mohuar pothuajse çdo e drejtë.

Një problem tjetër është siguria e grave në publik, shumica e rrugëve të qytetit nuk kanë ndriçim. Gratë me aftësi të kufizuara përballen me shumë sfida, ngacmime dhe shumë ofendime në publik, por nuk duan të flasin. Por ka edhe shumë prej atyre që përballen me dhunën në familje, qoftë fizike apo psikologjike.

Duhet të ketë më shumë përfshirje të grave me aftësitë të kufizuara në jetën politike, por edhe në jetën shoqërore. Mendoj se edhe organizatat joqeveritare duhet të kenë përfshirje më të madhe të grave me aftësi të kufizuara. Unë vonë kam kuptuar se sa e rëndësishme është pjesëmarrja në jetën politike, në të gjitha nivelet, që zëri ynë të dëgjohet dhe të ndikojmë për të mirën publike.

Së fundmi, në muajin nëntor 2022, keni marrë pjesë në Javën e Konsultimeve në Bruksel. A mund ta ndani përvojën tuaj me ne?

Unë isha gruaja e parë me aftësi të kufizuara që mora pjesë në këtë takim në Bruksel. Si gruaja e parë dhe e vetme me aftësi të kufizuara nga i gjithë Ballkani Perëndimor. Jam shumë e lumtur që ky hap i parë është bërë nga vendi ynë Kosova.

Gjatë takimeve tona atje kam ngritur disa çështje që mendoj se janë të rëndësishme për të drejtat e PAK. Atje kam folur për ligjin për personat me aftësi të kufizuar dhe asistencën personale. Kam përmendur gjithashtu se në zgjedhjet lokale të vitit 2021 kemi pasur 11 persona që kanë garuar në zgjedhje. Kjo është diçka pozitive, për të cilën ata/ato nuk kishin informacione. Në fund, përmenda se duhet të ketë një përfshirje më të madhe të grave me aftësi të kufizuara nga i gjithë Ballkani Perëndimor, në Javën e Konsultimeve në Bruksel.

Po ndalemi te filmi “Jo Më”, që është realizuar në vitin 2022 dhe tregon për jetën tuaj; si një histori e fuqizimit të grave me aftësi të kufizuara dhe një model guximi, vendosmërie dhe përkushtimi…

Nisma për të bërë këtë film dokumentar për jetën time erdhi tre vjet më parë nga mikesha ime Shqipe Malushi. Edhe pse realizimi i filmit filloi tre vjet më parë, ai ngeci për shkak të Covid-it dhe më pas nuk patëm fonde për të përfunduar dokumentarin. Në maj të vitit 2022 filluam sërish xhirimet e dokumentarit dhe vazhduan deri në shtator 2022. Filmi synon të jetë një motivim për gratë me aftësi të kufizuara, se sa e rëndësishme është mbështetja e familjes dhe shoqërisë për këta persona. Persona me aftësi të kufizuara do të ketë gjithmonë, por mesazhi kryesor i filmit është të mbështesim njëri/a -tjerin/ën dhe të jemi të vetëdijshëm se çfarë do të thotë një karrocë elektrike për personat me aftësi të kufizuara. Nëse nuk e kam karrocën elektrike për të lëvizur unë ndihem si në burg.

Në premierën e filmit i dhuruam edhe një karrocë elektrike një vajze të re që të mund të vazhdonte shkollën e mesme. Ju duhet të kuptoni se sa njerëz nuk mund të vazhdojnë arsimin e tyre për shkak të infrastrukturës dhe mungesës së mbështetjes. Unë vetë nuk kam mundur të vazhdoj shkollën e mesme të rregullt. Ne mund të bëjmë ndryshime të rëndësishme nëse mësohemi vërtetë të dëgjojmë njëri/ra-tjetrin/ën, duke trajtuar si pjesë integrale të shoqërisë.

Këtë vit keni marrë edhe disa çmime për aktivizmin tuaj…

Ky vit ka qenë i veçantë për mua. Kam fituar dy çmime për aktivizmin tim. Këto çmime erdhën si një surprizë për mua. Kam marrë çmimin “Kurora e Suksesit” nga Zyra e Zv. Kryeministrja znj. Emilja Rexhepi në bashkëpunim me OJQ Lady. Po ashtu, jam nderuar edhe me çmimin “Sevdije Ahmeti” për kontributin tim për gratë dhe vajzat me aftësi të kufizuara.

Intervista: Adelina Hasani

“Kjo intervista përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”