“Edhe romët kanë thesar. Por jo si thesaret e xhevairet e komuniteteve të tjera. Thesari jonë nuk është as ari, as argjendi e as ndonjë gur i çmuar. Thesari ynë është kultura. Ne jemi krenar me kulturën tonë. Ne shquhemi për muzikë, për vallëzim, për dramë e poezi. Secili romë është artist.”
Prizma Medium ka realizuar një diskutim të hapur me të rinjtë e komunitetit romë rreth zgjidhjeve të problematikave që kanë ky komunitet në fusha të ndryshme. Në këtë projekt ishte prezent edhe OJQ-ja rome “Durmish Aslano”, respektivisht radio “Romano Avazo”.
Pjesë e këtij diskutimi ishin të rinjtë e komunitetit që merren me fushën e kulturës, edukimit, teatrit, medias, të drejtave të njeriut/juridik, punësim, mirëqenies sociale, etj.
Sfidat me të cilat përballet komuniteti romë
Në diskutimin e realizuar me pjesëtarë të komunitetit romë u theksuan disa prej problemeve më të mësha me të cilat ata përballen aktualisht siç janë: çmimet e pa përballueshme të produkteve ushqimore (Jasir), vetëdijësimi i prindërve në fushën e arsimimit të fëmijëve, mungesa e ndërgjegjësimit për rëndësinë e shkollimit tek vetë fëmijët e komuniteteve romë, ashkali dhe egjiptian, e poashtu moszbatimi i gjithpërfshirjes në mësimdhënie (Beni & Arzu & Bukurie). Një çështje tjetër që u theksua gjatë diskutimit është edhe rrezikimi apo cënueshmëria e asimilimit të komunitetit romë, e që për këtë u parashtruar nevoja për kampanja/fushata vetëdijësuese të vlerave të pasura kulturore të komunitetit romë.
“Krahas arsimimimit edhe punësimi është njëra ndër komponentët që ndikon në mirëqenien sociale dhe ardhmërinë e shëndoshë të komunitetit romë”, ishte njëri ndër mesazhet e të rinjëve të cilët treguan edhe rastet e diskriminimit gjatë proceseve të rekrutimit në pozita apo profile të ndryshme të punës.
Gjatë diskutimit me pjesëtarë të komunitetit romë u potencuan edhe dy çështje të rëndësishme që janë: përfaqësimi jo i mjaftueshëm në kuadrin administrative dhe mosrespektimi i kuotave të punësimit, të dy fakte që rezultojnë me kushte të rënda socio-ekonomike të komunitetit e ballafaqimi i pandërprerë me raste të paragjykimit dhe të diskriminit.
Masat që do të përmirësonin gjendjen socio – ekonomike të komunitetit romë
Sipas pjesëmarrësve në diskutim u parashtruan disa ide apo zgjidhje që do të adresonin problematikën e arsimimit të komunitetit romë që në vitet e fundit ka progres por akoma evidentohen rastet të braktisjes apo edhe rënia e interesimit për shkollim ishte zgjidhja e problematikës tjetër, e cila u përmend nga një numër i madh i të pranishmeve, punësimi. Sepse, shkaku që prindërit nuk janë të interesuar që fëmijët e tyre të përfundojnë shkollim të lartë është për shkak që nuk mund të punësohen në profesionin. Andaj, nëse një prindë ka një punë të mirë e pagë të dinjitetshme, ai nuk do të braktis fëmiun e tij dhe ta obligojë atë të punojë në moshë të hershme, pasi që do të mendoj për të ardhmen e tij.
“Fëmijët duhet të motivohen e të inkurajohen për vazhdimin e shkollimit, kjo do të ndikojë tek ndërgjegjësimi i rëndësisë së shkollimit tek vetë fëmijët e komuniteteve romë, ashkali dhe egjiptian”, thotë njëra prej grupit e cila punon direkt me nxënësit romë, ashkali dhe egjiptian.
Nëse zbatohet mirë trekëndëshi nxënës – mësues – prindër dhe të gjithë mësuesit do të monitorohen/analizohen rreth performancës sa i përket gjithpërfshirjes atëherë nxënësve do t’iu rritet dëshira për të vazhduar shkollimin, e jo të anashkalohen emocionet e tyre gjatë orëve mësimore.
Nxënësit romë ndihen të diskriminuar dhe inferior ndaj nxënësve të tjerë. Duhet të punohet tek fuqizimi i personalitetit i tyre dhe vetëdija kombëtare duke u bindur që kanë vlera që i dallojnë nga të tjerët – ishte një prej rekomandimeve që u dha gjatë diskutimit.
Sipas pjesëmarrësve, komunitetit romë u duhet më shumë krenari e vetëbesim sepse duke u asimiluar komuniteti ata gjithmonë do të ndjehen jo të barabartë me të tjerët. Programe dhe trajnime ndërgjegjësuese për komunitetin që i takon por edhe të mësuesve që të njohin pak a shumë historinë nacionale dhe sociale të nxënësve të tyre.
Sa i përket diskriminimit në punësim, pjesëmarrësit propozuan që përfaqësuesit e komuniteteve të merren më seriozisht me punësimin e komuniteteve, duhet të bëjnë presionin së bashku me mediat për zbatimin e kuotës së punësimit, apo edhe të ngritet kuota pasi që Prizreni ka shumë komunitete që specifikohet nga komuna të tjera, dhe komunitetet konkurojnë me njëri tjetrin sipas kësaj përqindje aktuale.
Komunitetet romë, ashkali dhe egjiptian janë grupe të margjinalizuara në shoqëri dhe kanë kushte të rënda socio-ekonomike. Qeveria duhet të mbështesë sa më shumë familjet në nevojë, atyre duhet të iu lirohen më shumë produktet ushqimore pasi së fundi, çmimet e lartë mund të ndikojnë në rritjen e mosushqyeshmërisë së shëndoshë të komuniteteve romë, ashkali dhe egjitpian – u tha gjatë diskutimit.
Niveli i përfshirjes së komuniteteve në vendimmarrje
Sipas pjesëmarrësve në diskutim, komuniteti romë jo gjithherë është i përfshirë në vendimmarrje, pasi që edhe vetë komuniteti nuk ka pozita në qeverinë lokale. Komuniteti ka shumë kërkesa sa i përket fushave të ndryshme, por shumë vështirë arrihet vendimmarrja e kënaqshme nga komuniteti.
Për ta parandaluar këtë duhet sa më shumë të ketë vetë inciativa të komunitetit. Ne duhet të këmbëngulim për kauzat tona dhe duke u mobilizuar të marrim atë çfarë na takon ose të ndërhyjme e të krijojmë vullnet politik. – potencoi një nga të pranishmit.
Për të pranishmit u veçua si sinjali i mirë dhe pozitiv së fundmi erdhi nga qeverisja Totaj, të cilët patën vullnet që të zyrtarizojnë gjuhën rome si gjuhë në përdorim në komunën e Prizrenit. Kjo për ta është shumë e rëndësishme sepse sipas tyre është rritur besimi tek institucionet.
Gjendja e kulturës së komunitetit romë
Edhe romët kanë thesar. Por jo si thesaret e xhevairet e komuniteteve të tjera. Thesari jonë nuk është as ari, as argjendi e as ndonjë gur i çmuar. Thesari ynë është kultura. Ne jemi krenar me kulturën tonë. Ne shquhemi për muzikë, për vallëzim, për dramë e poezi. Secili romë është artist – u tha nga të pranishmit.
Romët e Prizrenit kanë asete kulturore e një prej tyre është OJQ Durmish Aslano që më shumë se 50 vjet mbron kulturën rome ose me një fjalë romizmin. Me këngë të vjetra rome, me koreografi e veshje tradicionale që janë symbol i trashëgimisë shpirtërore rome. Me teatrin romë “Nexhip Menekshe” me mbi 30 drama ndër 30 vite të përpunuara nga vetë autorët, poetët e letrarët romë, e të performuara nga shpirti artistik e talentët skenik romë.
Në Kosovë nuk ka asete binjake për romët. Jemi unik. Fatkeqësisht nuk përkrahemi në nivelin e duhur. Rangohemi si OJQ të rëndomta e jo si asset i trashëgimisë kulturore rome – u shprehën përfaqësuesit nga kjo organizatë.
OJQ-të e komunitetit dhe sfidat e tyre
OJQ-të kanë avancuar shoqërinë e komuniteteve romë, ashkali dhe egjiptian. Ata e integruan komunitetin ndërsa ata punojnë që të përfshihet komuniteti. Ata kanë qenë deri më tani gardianët e të drejtave të komuniteteve romë, ashkali dhe egjiptian. Ata janë ushtarë që luftojnë për ardhmërinë e komunitetit. Normalisht edhe OJQ-të kanë sfida. Sfidat e OJQ-ve janë mungesa e vullnetarëve apo të rinjëve të interesuar që të bëhen kuadro të rinjë të shoqërisë civile. Sfida tjetër e OJQ-ve është bashkëpunimi i dobët me subjektet politike.
Punësimi dhe vetëpunësimi
Një prej sfidave më të madhe është punësimi. Por edhe shumë herë ka shkelje të të drejtave të punëtorëve. Përqindja e të punësuarve që kanë kontrata punës është shumë e vogël. Pastaj edhe dhënia e rrogave me kohë dhe me shumën sipas marrëveshjes është një sfidë në vete e që pasojë e saj janë edhe braktisjet e vendeve të punës.
Të rinjët mendojnë që duhet të bëhet më shumë punë në këtë sferë. Kuota është arma më e madhe e komunitetit, e që atyre u duhet të luftojnë deri tek zbatueshmëria e saj e plotë sepse edhe të rinjët që janë model i komunitetit ballafaqohen me mospunësim dhe kjo çon në zbehje të interesimit.
Komuniteti duhet të fokusohet më shumë tek vetëpunësimi por edhe këtu ka dikskriminim nga klientët.
✎ Fatmir Menekshe
“Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”
