Largimi i ‘shpresës’

Mediet në përgjithësi në Kosovë kanë shumë probleme. Ndërsa mediet e komuniteteve jo shqiptare kanë edhe më shumë probleme. Me Refik Kasin e vlerësuam transmetimin mediatik në gjuhën boshnjake, i cili tha: “Në ujërat e gazetarisë kam filluar të notoj që në vitin 1987”.
Bazuar në përvojat e tij personale, ne diskutuam për çështjet e lidhura me median e komunitetit boshnjak.

Refik Kasi në fakt e filloi gazetarinë në vitin 1987 duke aplikuar në një shpallje të gazetës Večernje Novosti, ndërsa studionte në Universitetin e Beogradit, Fakulteti i Shkencave Politike, Departamenti i Gazetarisë. “Atëherë kuptova se sa shumë ndryshim ka midis asaj që mësohet në shkollë dhe asaj që praktikohet në praktikë,” thotë ai për përvojat e tij të hershme gazetareske. Refiku, i cili e filloi karrierën e tij në gazetë, më vonë iu bashkua Radios së Sarajevës dhe vazhdon të punojë aty si korrespondent i Kosovës. Derisa shpërtheu lufta në Bosnje dhe Hercegovinë…Më vonë punoi si redaktor në Kosovë dhe vazhdoi aktivitetin e tij në organizatat joqeveritare si “Šarski Đerdan”. Pas luftës në Kosovë, Refik Kasi ka marrë pjesë në shumë media vendore si “TV Prizreni”, “TV Opinioni”, ” Media Turke – Yeni Dönem Kosova” dhe “Balkan TV”. Në Radio Astra, ai vazhdon të punojë edhe sot.

“Meqë ra fjala, lindi ideja për të hapur një editorial dhe program boshnjak në RTK 2, ku kam pasur 8 vite programin tim në gjuhën boshnjake. Unë ia dola. Kam bërë rreth 400 programe origjinale. Ne kemi prodhuar programe të bazuara tërësisht në studime në terren. Këtu kam marrë edhe çmime për disa programe që dokumentojnë ekzistencën e boshnjakëve në këto troje”. Këtu përfundon historia e hyrjes së Refik Kasit në gazetari dhe fillon biseda jonë për mediat boshnjake.

Si i shihni mediet boshnjake në Kosovë? Cilat kanale janë, çfarë u mungon?

Ne nuk kemi gazetë. Kemi dy radio. Njëra është Radio Astra, që operon në rajonin e Zhupës. E dyta është Radio Omega në Prizren. Në Pejë ishte edhe një radio Hayat, por është mbyllur. Si transmetues publik, vetëm RTK 1 ka transmetim boshnjak për momentin. Një program deri vonë e kishte edhe RTK 2. Por tani jo. Nuk është e mundur të jepet një numër i portaleve në internet sepse një numër i madh portalesh janë shfaqur kohët e fundit. Aktualisht janë 5-6 portale që transmetojnë në gjuhën boshnjake.

Portalet nuk japin saktësisht një pamje mediatike. Sepse ndoshta nuk kanë burime të mjaftueshme financiare dhe nuk janë aktivë në terren. Prandaj, ata janë të angazhuar në punë përkthimi. Në përgjithësi marrin dhe publikojnë materiale nga portale të tjera. Kjo bën pjesë më shumë tek pjesa e publikimeve të përkthyera dhe ata pak kujdesen për çështjet e komunitetit boshnjak.

Po Radio Gora?

Edhe pse Radio Gora portretizohet si një media në gjuhën boshnjake, ajo nuk ka një radiostacion. Para 4-5 vitesh radiostacioni u përfshi nga zjarri në objektin e shtëpisë së kulturës në Dragash. Sipas meje, tani po funksionon më shumë si një portal. Radio Astra dhe Radio Omega, të cilat funksionojnë si radio dhe transmetimi i të cilave nuk ndërpritet, ofrojnë një transmetim më të qëndrueshëm programi. Këtu zhvillohen programe, por zakonisht ka programe argëtuese dhe muzikore. Ata marrin disa reklama dhe shpallje të vogla dhe kanë një situatë modeste financiare.

Pse është kështu situata? Nga vjen problemi? Probleme financiare, infrastrukturore, mungesē e stafit?

Probleme financiare sigurisht që ka, por problemi më i madh është largimi i ‘shpresës’! Sot të rinjtë tanë boshnjakë kanë gjetur një formulë të tillë, të cilët shpërndahen fillimisht në Slloveni e më pas në gjithë Perëndimin.

Si ndikon kjo situatë në media?

Nuk ka interes apo audiencë. Në këtë mënyrë nuk ka as financa. Sepse në mungesë të rinisë edhe bizneset sillen më të ndrojtur dhe në rajon mbeten vetëm disa biznese të vogla. Çfarë biznesesh ka në rrethin e Zhupës, përveç disa restoranteve? Nuk ka pothuajse asgjë. Të dyja radiot Astra dhe Omega janë të regjistruara si kompani dhe zotërojnë komercialisht një cikël. Ata duhet të jetojnë nga reklamat. Por burimi është i kufizuar. Organizatat donatore, organizatat që mbështesin vlerat multikulturore dhe projektet që kanë ekzistuar më parë, nuk janë më sot.

A munden mediat që ekzistojnë sot të mbulojnë komunitetin boshnjak, problemet e tyre dhe gjërat që ndodhin rreth tyre?

Sigurisht që munden nëse duan. Por kjo ka të bëjë edhe me atë se sa burime financiare kanë. Sa më shumë para të kenë, aq më shumë mund të ndjekin. Pra, në fakt ata munden. Unë përfshija këto çështje me programet e mia. Sepse paguhesha për këtë punë. Kështu që unë ndiqja çdo cep. Kudo që jetonin boshnjakët, unë isha atje.

Po ashtu sillja dhe përpunoja edhe disa tema dhe zakone që po harroheshin. Gjithmonë punoja me tema si: veshjet tradicionale, këngët e vjetra popullore boshnjake, dasmat, dasmat e synetisë dhe zanatet që zhdukeshin.

Po pjesëmarrja dhe përfshirja në jetën politike?

Ne kishim pritshmëri të mëdha për jetën politike, por mungesa e unitetit politik mes boshnjakëve ndikoi negativisht edhe në mediat boshnjake. Sepse asnjë media nuk merrte mbështetje politike. Opsionet në politikë ishin shumë të shpërndara. Aktualisht ekzistojnë pesë formacione të ndryshme politike. Ata nuk shkojnë mirë mes veti. Në rajonin e Reçanës është organizuar një takim diskutimi për decentralizimin. Por në këtë diskutim morën pjesë vetëm dy subjekte politike. Nisma të ndryshme politike janë në rend dite vazhdimisht. Në zgjedhjet e fundit kanë hyrë pesë formacione politike. Kjo rrëmujë ndikon negativisht në media.

Pra, a ka ndonjë interes në komunitetin boshnjak për një iniciativë për të krijuar një media të pavarur nga sfera politike dhe komerciale? A keni staf dhe infrastrukturë për këtë?

Ekziston një kërkesë e tillë. Ka edhe staf. Sipas disa sondazheve, programi ynë i pavarur ishte ndër më të ndjekurit. Kishim gjithashtu një kohë të përshtatshme transmetimi dhe trajtonim çështje me interes publik. Por tani jetojmë në “fshat global”. Nëse dikush dëshiron të shikojë lajmet botërore, mund të shikojë edhe BBC-në. Al Jazeera ka gjithashtu një transmetim boshnjak. Publiku mund ta shikojnë atë gjithashtu.

Por a mund t’i trajtojnë këto kanale problemet lokale të komunitetit?

Ne i pasqyruam më së miri problemet e komunitetit. Prandaj ishim programi më i ndjekur. Megjithatë, publiku mund të shikojë edhe kanalet e Bosnjë-Hercegovinës, kanalet serbe dhe kanale të tjera. Ne nuk mund vendosim se çfarë do të shikojnë ata!

Por ju mund të ofroni alternativë!

Ne ishim një alternativë. Dhe politika jonë editoriale fokusohej në ngjarjet dhe problemet e vendeve ku jetojnë boshnjakët. Dhe për ngjarjet që ndodhin në Kosovë në përgjithësi. Ne nuk ishim të interesuar për ngjarjet në Bosnje dhe Hercegovinë, sepse çdo shtëpi tashmë kishte Hayat TV ose 7-8 kanale boshnjake. Ka kanale informative dhe argëtuese, filmash dhe muzikore.

Megjithatë, kishte një audiencë të veçantë nga diaspora për lajmet dhe ngjarjet që lidhen drejtpërdrejt me komunitetin. Në kohën kur nuk kishte lajme për ndonjë ngjarje ose kur ndryshonte ora e transmetimit, na kontaktonin dhe na bënin pyetje. Sepse neve na shqetësonte pikërisht problematika dhe kultura e boshnjakëve, kështu që mbulonim çdo cep.

Kthehemi në fillim të pyetjes, a mund të pritet një iniciativë e re e për një media të pavarur në komunitetin boshnjak?

Një media e tillë do të ishte media më e ndjekur dhe do të tërhiqte vëmendje të madhe. Por ka mungesë besimi mes njerëzve në komunitet. Askush nuk merr guximin të nisë një iniciativë të tillë. Kjo do të thotë që askush nuk përpiqet të mbledhë fonde. Kemi edhe një diasporë të madhe jashtë vendit që në fakt është mjaft e ndjeshme ndaj komunitetit. Për shembull, një të riu që kishte nevojë të trajtohej në Turqi i nevojiteshin 130 mijë €. U hap një fushatë dhe në një ditë e gjysmë u mblodhën fondet e nevojshme. Ka premtime të tilla që ka pasur disa që kanë thënë se duhet të hapni një televizion dhe për fillim keni 100 mijë euro mbështetje donacion nga ne.

Megjithatë, në procese të tilla si marrja e frekuencës, politika në mënyrë të pashmangshme do të hyjë sërish në lojë. Dhe ju nuk do të jeni në gjendje të merrni frekuencë, ose edhe nëse e merrni, politikanët do të ndërhyjnë. Ky është në fakt një problem jo vetëm i komunitetit boshnjak, por i Kosovës në përgjithësi. Të gjithë mund të flasim për media të pavarur këtu, por mediat e pavarura mund të themelohen vetëm nga një biznesmen i pasur që nuk është i varur nga asnjë politikan. Vetëm kjo mund të jetë.

A ndikojnë mediat e Bosnjës dhe Hercegovinës në komunitetin boshnjak në Kosovë?

Jo, nuk mendoj se ka ndonjë efekt. Ne donim të ishim reporter për kanale të tilla si Hayat TV. Megjithatë, nuk kemi marrë asnjë përgjigje. Ata nuk kanë lidhje me këtë rajon, prandaj nuk shfaqin ndikim. Shikohen vetëm programet me motive argëtuese.

Gazetarët mund të kenë probleme të ndryshme në jetën e biznesit. A ka ndonjë pengesë apo problem të veçantë me të cilin ballafaqohen gazetarët boshnjakë?

Problemet me të cilat ballafaqohen gazetarët shqiptarë vlejnë edhe për gazetarët boshnjakë. Për sa kohë ata kanë qasje në lajmet e duhura dhe respektohen rregulloret ligjore në lidhje me shpërndarjen e informacionit, nuk do të ketë asnjë problem. Por për shembull, në komunë (Prizren), para disa kohësh disa njoftime nuk bëheshin.
Por tani për tani njoftimet për shtyp po u shpërndahen të gjithëve. Sigurisht që ka një pengesë për disa gazetarë që nuk dinë shqip. Sepse ndonëse flasim shumë për të drejtat e rregulluara me Kushtetutë, ligje dhe legjislacion në përgjithësi, ende ka mangësi në përdorimin e gjuhëve zyrtare në Prizren si qytet multietnik. Deklaratat për shtyp të komunës bëhen ende me mangësi. Me fjalë të tjera, njoftimet bëhen vetëm në gjuhën shqipe. Kur një media boshnjake, për shembull Radio Astra, përpiqet të bëjë një deklaratë, të gjithë menaxherët e komunës në Prizren flasin shqip dhe nuk mund të angazhohen në dialog sepse nuk mund të bëjnë pyetje. Kjo gjendje i përket më së shumti boshnjakëve që jetojnë në rajonin e Zhupës dhe Gorës, ndërsa boshnjakët që jetojnë në Prizren dinë mjaft mirë turqisht dhe shqip.

Ka pengesa të tilla gjuhësore. Të rinjtë duhet të mësojnë një gjuhë, është domosdoshmëri. Por gjuha shqipe duhet t’u mësohet sipas rrethanave të tyre edhe folësve të cilët këtë gjuhë nuk e kanë amëtare.

Deri në çfarë mase mediat kryesore të Kosovës përfshijnë komunitetin boshnjak?

Fatkeqësisht shumë pak. Mediet shqiptare nuk shkruajnë asgjë pozitive për boshnjakët. Mediet shqiptare raportojnë nga ky rajon vetëm nëse ka ndonjë aksident trafiku. Gjithashtu, nëse organizohet një event i përbashkët kulturor, e përfshijnë edhe atë. Nuk mund të themi se janë të interesuar për një temë serioze.

Kosova përfaqëson një strukturë multietnike, por siç mund ta shihni, boshnjakët jetojnë brenda kornizës së tyre, ndërsa edhe të tjerët jetojnë brenda kornizës së tyre. Çfarë lloj mjedisi duhet të sigurohet për një bashkim të plotë?

Para së gjithash, duhet të ketë një dialog boshnjak-boshnjak mes boshnjakëve. Boshnjakët duhet t’i zgjidhin problemet mes tyre. Sepse të gjithë thonë se po përpiqen të mbrojnë interesat kombëtare të boshnjakëve, por në anën tjetër ato janë krejtësisht të shpërndara. Nëse marrim shembullin e Këshillit Bashkiak, boshnjakët dy mandate më parë përfaqësoheshin me pesë elegatë, në periudhën paraprake kanë pasur katër delegatë dhe tani kanë vetëm tre delegatë. Për shkak të kësaj ndarjeje, ata nuk mund të zgjedhin nënkryetarin e komunës. Nëse vazhdon kështu, ata as nuk do të mund ta zgjedhin atë.

Pra, a pasqyrohen këto probleme edhe në media?

Sigurisht që këto probleme pasqyrohen edhe në media. Siç thashë në fillim, mediet boshnjake nuk po mund ta gjejnë rrugën e duhur. Sepse nëse përpiqesh të bësh një intervistë me dikë, tjetri reagon menjëherë. Zëvendëskryeministri është zëvendëskryeministër. Një deputet është një deputet. Ata kanë status publik. Nuk ka rëndësi se kush janë ata si persona. Por nëse ju bëni një intervistë me njërin prej tyre, shpjegimi do të vijë menjëherë nga një tjetër formacion politik. Pas kësaj gazetari do të etiketohet me atë figurë politike. Nëse intervistoni Emilija Rexhepin si zëvendëskryeministre, menjëherë do t’ju etiketojnë në anën e saj. Nëse intervistoni deputeten Duda Balje, këtë herë do t’ju etiketojnë në anën e saj. Prandaj them se së pari duhet të ketë një dialog boshnjak-boshnjak mes boshnjakëve. Kështu do të shohim se ku jemi. Sepse e gjithë kjo pasqyrohet edhe në media.

Intervistë: Esin Muzbeg

© PRIZMA MEDIUM

 “Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”