Ne nuk mund të krijojmë një të ardhme paqësore pa kaluar përmes periudhës së drejtësisë tranzicionale dhe pa u ballafaquar me të kaluarën. Nëse nuk ballafaqohemi me të kaluarën, të njëjtat krime mund të përsëriten. Prandaj, drejtësia tranzicionale është e domosdoshme.
Ballafaqimi me të kaluarën ishte diskutimi i fundit i edicionit të 21-të të Dokufestit që u mbajt më 12 gusht 2022, në Shani Efendi. Diskutimi u fokusua në rëndësinë e drejtësisë tranzicionale si një domosdoshmëri për ndërtimin e një të ardhmeje më të mirë. Përveç kësaj, është trajtuar edhe tema se si regjisorët kanë qenë shpesh në ballë të konflikteve dhe luftërave, duke dokumentuar dhe filmuar krimet e luftës dhe pasojat e tyre për të tërhequr vëmendjen botërore. Çfarë kuptimi ka filmimi për qëllime të provave që mund të përdoren më vonë nga një gjykatë.
Folësit në këtë panel ishin: Bekim Blakaj, Nebi Qena, Zhanna Maksymenko-Dovhych dhe Sasha Romansrova, me moderatore Dea Gjinovci.
Dea Gjinovci tha se tema e ballafaqimit me të kaluarën, e cila lidhet drejtpërdrejt me temën e këtij edicioni të Dokufestit, lidhet edhe me temën se çfarë do të ndodhë me luftën në Ukrainë.
Pyetja kryesore që iu drejtua panelistëve ishte se si i mbledhin faktet në terren gjatë kohës së luftës.
Bekim Blakaj ka folur për përvojën e tij të mbledhjes së informacioneve në terren. “Ne kemi mbledhur informacione në terren gjatë luftës dhe pas përfundimit të luftës, ku jemi fokusuar vetëm në personat e pagjetur por jo edhe në krimet e tjera të kryera kundër popullatës civile. Gjithsesi, gjatë grumbullimit të informacionit në terren ne nuk kishim një përgjigje të saktë se çfarë do të bëjmë me gjithë atë dokumentacion. Është me rëndësi të ceket që kemi pasur kontakte dhe bashkëpunim shumë të mirë me kolegët tanë nga Serbia, që ka qenë shumë e rëndësishme për pjesën e dokumentacionit,” ka theksuar Blakaj. Ai po ashtu theksoi se kanë filluar një program edukimi për gjeneratat e reja që të njihen me të drejtën tranzicionale, ku gjeneratat e reja nuk kanë njohuri për atë që ka ndodhur gjatë luftës në Kosovë, por as për të drejtën tranzicionale. Ai përmendi se si përmes punës në organizatën e tyre janë përpjekur të krijojnë një kujtesë kolektive për atë që ka ndodhur në të kaluarën.
Sasha Romansrova ka theksuar se gjatë kohës kur filloi lufta në Ukrainë, në vitin 2014, nuk kishim ide se si ta dokumentonim luftën, por gjatë kësaj periudhe disa kolegë nga Kroacia kishin ndihmuan në këtë drejtim. “Ne tani kemi njerëz në terren, madje edhe në territoret e pushtuara nga Rusia, të cilët dokumentojnë krimet edhe përmes celularëve të tyre”, tha ajo.
Nga ana tjetër, Zhanna Maksymenko-Dovhych tregoi se si lufta në Ukrainë ishte e padukshme dhe kjo i dha mundësi Putinit për një okupim të ri të Ukrainës. “Në filmin tim dokumentar Nina (personazhi i dokumentarit) flet për një person të zakonshëm që përpiqet t’i emërojë kriminelët e luftës si kriminelë lufte, ky ishte qëllimi që fillova ta xhiroja,” tha ajo.
Nebi Qena theksoi se gazetarët janë të motivuar për të zbulojnë krimet e luftës, mirëpo detyra e tyre parësore dhe përgjegjësia kryesore e tyre është që të raportojnë përmes shkrimit, fotove apo videove. Prandaj gjatë kohës së dokumentimit ata/ato nuk janë të përcaktuar që dokumentimi i tyre do të përdoret nga ndonjë gjykatë.
Paneli përfundoi duke u fokusuar në nevojën për t’u ballafaquar me të kaluarën në mënyrë që të mos përsëriten të njëjtat krime.
