Përfaqësimi i komuniteteve në një zonë luftimi

Duke u shprehur se komunitetet duhet të promovohen më shumë, të mbështeten më shumë, në mënyrë që të jenë më të dukshme, Redžepi thotë se; “Është pak e pavend të flitet për integrim dhe të thuhet se boshnjakët, turqit dhe komunitetet e tjera duhet të integrohen. Pasi ky është shteti ynë dhe askush nuk ka të drejtë të thotë se jemi të integruar apo jo në shtetin tonë”.

Si Prizma Medium, ne intervistuam Emilija Redžepin si zëvendëskryeministre, udhëheqëse e Nova Demokratska Stranka, anëtare e komunitetit boshnjak dhe si një politikane grua.
Biseduam për çështjet kryesore si përfaqësimi i komunitetit boshnjak, pozicioni i tij politik, problemet kryesore dhe pritshmëritë për zgjidhje. Folëm për fushat e luftës që përputhen edhe me komunitetet e tjera, por që janë çështje të veçanta të komunitetit boshnjak. Redžepi, përveç të drejtave të pazbatuara dhe zonave të pambështetura, theksoi edhe mundësitë që ekzistojnë. Kjo është një zonë luftimi.

Siç e dimë, struktura administrative në Kosovë bazohet në një sistem multietnik dhe multikulturor. Çfarë mund të thoni për përfaqësimin e komunitetit boshnjak? A mund ta vlerësoni këtë çështje në aspektin e përfaqësimit politik, arsimor dhe kulturor?

Komuniteti boshnjak është një komunitet i kategorizuar me kushtetutë. Për sa i përket popullsisë, ai renditet i treti pas komunitetit shqiptar dhe serb. Kemi edhe vende të rezervuara ose më mirë të themi të garantuara në Kuvendin e Republikës së Kosovës. Në zgjedhjet lokale, si të gjithë aktorët politikë, edhe ne po luftojmë. Nuk ka vende të garantuara në nivel lokal.

Sa i përket arsimit, ne kemi arsimim në gjuhën amtare nga kopshti deri në shkollën fillore dhe të mesme. Disa departamente në universitetet publike japin mësim në gjuhën boshnjake. Mësimi në gjuhën boshnjake zhvillohet në Fakultetin e Edukimit dhe IT, në Universitetin Ukshin Hoti në Prizren dhe në Departamentin e Administrim Biznesit në Universitetin Haxhi Zeka në Pejë. Po bëjmë përpjekje që këtë vit të hapim edhe dy departamente të reja. Po mundohemi të hapim Departamentin e Drejtësisë në gjuhën boshnjake dhe Departamentin e Ekonomisë në mësimdhënien turke në Universitetin e Prizrenit. Kjo është një çështje për të cilën ne po punojmë me ligjvënësit turq. Në këtë drejtim, kemi zhvilluar takime me rektorin e universitetit dhe me ministrin e Arsimit. Shpresoj se mund ta zgjidhim këtë çështje.

Kur bëhet fjalë për kulturën, komuniteti boshnjak ka kulturën e tij unike, zakonet dhe traditat e veta. Mund të themi se kemi markën tonë. Ne kemi “Nuse” që ka arritur një nivel mbarëbotëror. Ne duam ta mbrojmë atë si markë në mënyrë që askush tjetër të mos e zotërojë atë.

Megjithatë, ka gjithmonë vend për më shumë mbështetje nga qeveria në këto fusha. Dhe gjithmonë ka shoqata kulturore artistike, si dhe organizata joqeveritare që merren me çështje kulturore, të cilët kanë mundësi të përdorin më shumë fondet e qeverisë. Kështu, këto organizata mund të kenë mundësinë të përfaqësohen më mirë në sferën publike.

Cilat janë problemet kryesore të komunitetit boshnjak? Cilat nga këto janë urgjente për zgjidhje dhe cilat kanë nevojë për një zgjidhje afatgjatë?

Siç prek të gjithë qytetarët e Kosovës, varfëria dhe papunësia prek edhe pjesëtarët e komunitetit boshnjak. Kudo kriza ekonomike vjen e para. Kjo është një zonë që na kufizon neve si dhe të gjithë qytetarët e saj. Veçanërisht qytetarët tanë që jetojnë në zonat rurale dhe të cilët punojnë në fushën e ndërtimit. Kur nuk ka punë të mjaftueshme në këtë fushë, disa shkojnë në vende të tjera si Mali i Zi apo Serbia. Ky mund të mos jetë një problem afatgjatë, por tani për tani është një problem.

Punësimi në institucionet publike është gjithashtu një nga problemet më të mëdha. Ende ka probleme në zbatimin e ligjit për përdorimin e gjuhëve zyrtare. Kjo situatë vazhdon në të njëjtën mënyrë edhe për turqit. Prandaj, këto vazhdojnë të ekzistojnë si subjekt i luftës sonë të vazhdueshme. Këto janë probleme të përditshme dhe afatgjate. Ne përballemi me këto probleme gjatë gjithë kohës, si qytetarë dhe si politikanë. Ne japim gjithçka që mundemi nga vetja për t’i kapërcyer ato.

Një çështje konkrete lidhur me përfaqësimin është përjetuar edhe në Komunën e Prizrenit. Sa i përket përfaqësimit të boshnjakëve në nivel lokal, presim që Kryetari i Prizrenit të respektojë ligjin për qeverisje lokale dhe të emërojë një boshnjak në postin e Nënkryetarit për Komunitete. Presim që nga Nova Demokratska Stranka (Partia Demokracia e Re) të emërojë kandidatin tonë Merdzan Osmanin. Vetëm në këtë mënyrë do të përmbushet Kushtetuta dhe dispozitat ligjore. Në të kundërt do të lindin probleme ligjore.

Një nga çështjet në të cilat ne fokusohemi në afat të gjatë është ekzistenca e një komune që përbëhet kryesisht nga komuniteti boshnjak. Kur të krijohen kushtet e duhura, të bëhen studimet dhe fizibiliteti i nevojshëm dhe të realizohet qëndrueshmëria ekonomike, ne mund të qëndrojmë fuqishëm pas komunës sonë të ardhshme.

Ju përmendët pjesërisht problemin e punësimit në sektorin publik. Çfarë mund të thoni për kuotën e shërbimit civil që iu nda komuniteteve? A po përdoret në mënyrë korrekte sipas nevojave të komunitetit?

Fatkeqësisht, ligji për punësimin e komuniteteve joshumicë në sektorin publik nuk zbatohet si duhet. Kjo situatë është e njëjtë duke filluar nga qeveria e deri te niveli lokal por më shumë reflektohet në komuna. Sepse, në qytete si Prizreni dhe Peja, komuniteti boshnjak është numerikisht më i lartë. Nuk aplikohet punësimi i anëtarëve të komunitetit që nuk kanë një shumicë prej 10% në institucionet publike. Madje mund të themi se ndonjëherë përdoret për të keq. Kur një nga anëtarët e komunitetit tonë del në pension, anëtarët e komunitetit shqiptarë mund të punësohen në vend të tyre. Prandaj, kjo situatë na kufizon që nga fillimi për t’u shërbyer anëtarëve të komunitetit tonë. Mundësia për t’u shërbyer njerëzve që flasin gjuhë të tjera është e kufizuar.
Në të njëjtën mënyrë, përballemi me probleme të ndryshme në sigurimin e më shumë hapësirave në sistemin arsimor dhe në çështjet me karakter ndihmash sociale, veçanërisht në nivel lokal. Zyrat për komunitete në nivel komunal janë gjithashtu shumë të dobëta. Kohët e fundit kam diskutuar edhe me kryeministrin për këtë çështje, por këto çështje janë drejtpërdrejt në kompetencë dhe përgjegjësi të kryetarëve të komunave. Siç e dini, rreth një muaj më parë, dy persona, një boshnjak dhe një turk, janë arrestuar në zyrën e komunitetit në Prizren. Nëse dikush ka kryer një krim, sigurisht që duhet të dënohet sipas ligjit. Por i gjithë komuniteti nuk mund të ndëshkohet për këtë. Segmenti më i rrezikuar i shoqërisë sonë nuk mund të privohet nga ndihma. Kryetari i komunës po frenon buxhetin e zyrës. Kështu, këtij segmenti nuk mund t’i ofrohet asnjë shërbim ndihme. Prandaj, i gjithë ky proces në nivel lokal është një fenomen shqetësues. Ne po mundohemi të ofrojmë sa më shumë mbështetje nga niveli qendror, përmes qeverisë. Por sigurisht që nevojitet më shumë mbështetje.

Çfarë mund të thoni për integrimin e komunitetit boshnjak? Brenda komunitetit ka fraksione të ndryshme politike, kulturore dhe rajonale. A mund ta konsideroni këtë pyetje në aspektin e integrimit të brendshëm të komunitetit boshnjak dhe integrimit të komunitetit në shoqërinë kosovare në përgjithësi?

Kuptimi i demokracisë në komunitetin boshnjak është pak më i zhvilluar se në komunitetet e tjera. Çështja ishte se një parti e dytë politike sapo kishte dalë në komunitetin turk dhe ishte sikur të ishte ‘fundi i botës’. Ne tashmë i kemi tejkaluar këto çështje. Pluralizmi është në fakt një fenomen që prek drejtpërdrejt sistemin demokratik. Si parti politike jemi mjaft stabile dhe mjaft të fortë. Që nga themelimi në vitin 2009, ne jemi përfaqësuar në Kuvend pa asnjë humbje. Ne kemi qenë gjithmonë të përfaqësuar si në nivelin lokal ashtu edhe në atë qendror.

Mendoj se ka një konsensus mes nesh për disa çështje kombëtare. Kur bëhet fjalë për çështje të tilla si identiteti kombëtar, gjuha boshnjake dhe sistemi arsimor, të gjitha partitë qëndrojnë së bashku. Meqenëse këto çështje janë të interesit kombëtar, mendoj se askush nga ne nuk ka të drejtë të japë një mendim apo sugjerim të veçantë për këtë çështje. Sepse këto çështje na lidhin të gjithëve. Megjithatë ne kemi tri formacione të veçanta politike që janë aktualisht në parlament. Unë mendoj se kjo është interesante. Ne punojmë më shumë, njerëzit tanë përfitojnë më shumë prej kësaj. Nuk ka diktaturë apo monopol si dikur. Prandaj, qytetarët lehtë mund të vendosin vetë për kë të votojnë.

Ne jemi faktorë të integruar në shoqërinë e re në Kosovë. Është pak e pavend të flitet për integrim dhe të thuhet se boshnjakët, turqit dhe komunitetet e tjera duhet të integrohen. Sepse ky është shteti ynë dhe askush nuk ka të drejtë të thotë se jemi të integruar apo jo në shtetin tonë. Ajo që duhet të bëjmë këtu është të gjejmë më shumë modele promovimi të komuniteteve. Me fjalë të tjera, ne duhet të fokusohemi në mënyrën se si tê afrohemi me njëri-tjetrin, si të tregojmë më shumë respekt për njëri-tjetrin, dhe si ta vlerësojmë njëri-tjetrin. Të gjithë jemi të ndryshëm dhe të veçantë në një farë mënyre, por për mua këto janë vlerat e një shoqërie. Këto nuk janë kufizime apo stereotipe. Nuk është çështja pse dikush flet boshnjakisht, turqisht apo serbisht nuk është. Të gjithë jemi njerëz, nëse shikojmë këto karakteristika atëherë të gjithë jemi të ndarë në grupime etnike dhe fetare. Megjithatë, si vlera universale të njerëzimit, secili ka të drejtë të arsimohet në gjuhën e tij amëtare, të jetojë në vendin e tij, të punojë dhe të përdorë gjuhën e tij amëtare. Prandaj, askush nuk ka të drejtë t’i shkelë këto të drejta.

Lidhjet rajonale të komunitetit boshnjak janë gjithashtu mjaft të gjera. Kohët e fundit kam vizituar Maqedoninë Veriore. Ne kemi një bashkëpunim të mirë me boshnjakët në Sancak. Por nuk kemi bashkëpunim të fortë me Bosnje-Hercegovinën. Kjo është gjithashtu për shkak të dinamikës së tyre të brendshme. Nuk ka asnjë përmirësim në këtë anë. Bosnja dhe Hercegovina nuk na ka njohur ende si shtet. Prandaj, një bashkëpunim i tillë është shumë i vështirë edhe për nga pikëpamja morale.

Ne jemi në bashkëpunim të mirë me boshnjakët e tjerë në rajon. Së fundmi kemi hapur një Shtëpi të Kulturës Boshnjake në Prizren. Kjo ishte një ndërtesë shumë e kërkuar. Ishte një projekt i madh kombëtar. I dhashë gjashtë vite për këtë projekt. Pas presioneve intensive dhe sfidave të ndryshme, ne disi ia dolëm ta realizojmë. Kur e mbaruam, donin të na e hiqnin. Ata donin ta kthenin në një projekt multietnik. Natyrisht, nuk e dhuruam dhe sot funksionon si duhet. Shpresoj se së shpejti do të krijohet një qendër e ngjashme kulturore për turqit. Jam e vetëdijshme  për iniciativat dhe përpjekjet në këtë drejtim. Në këtë drejtim kërkohet shumë përpjekje.

Si është bashkëpunimi juaj me komunitetet e tjera?

Kemi një marrëdhënie dhe bashkëpunim shumë të mirë. Në nivel qendror, kemi marrëdhënie institucionale dhe miqësore me qeverinë dhe deputetët. Ne mbështesim njëri-tjetrin. Ne përgjithësisht jemi në marrëdhënie të mira me përfaqësuesit e tjerë të komunitetit turk, rom, ashkali, egjiptian dhe boshnjak dhe nuk kemi asnjë problem.

Ju keni një rol të rëndësishëm në qeverisje, jeni një politikane dhe për shumë vite keni luftuar si grua në shoqërinë civile ashtu edhe në arenën politike. Çfarë mund të thoni për përfaqësimin e grave në arenën politike?

Kjo qeverisje e kryeministrit Albin Kurti më ka dhënë një mandat të lartë me besim të madh. Të shërbesh si zëvendëskryeministre është një nder i madh por edhe një përgjegjësi e madhe. Nuk është prioritet, është përgjegjësi e madhe. Nuk kemi pasur asnjëherë përfaqësues boshnjak në këtë pozitë deri më tani. Mundohem të jem sa më e qasshme për të gjithë, edhe pse është shumë e vështirë dhe pothuajse e pamundur për t’u arritur. Sepse i njoh problemet e turqve, romëve, serbëve dhe ashkalive po aq sa i njoh problemet e boshnjakëve. Kjo na lidh disi të gjithëve. Sepse komunitetet joshumicë kanë pothuajse të njëjtat probleme. Prandaj, përpiqem të jap të njëjtën mbështetje për të tjerët, siç e jap edhe për boshnjakët. Nuk dua që askush të ndiejë diskriminimin që e kam ndjerë unê më parë. Ashtu si kur më janë mbyllur dyert ose kur më është dashur të pres një muaj për të arritur deri tek ndonjë zëvendëskryeministër… Unë dua të jem e hapur për të gjithë dhe të punoj me të gjithë për të përmirësuar kushtet e jetesës së njerëzve tanë.

Nga ana tjetër, qasja ime ka qenë gjithmonë për gratë. Një numër i madh grash janë të përfshira në partinë politike që unë drejtoj. Janë përfshirë edhe intelektualet. Gratë ishin gjithmonë një faktor i rëndësishëm në familje, por jo një faktor në jetën shoqërore. Si gra ashtu siç edukojmë fëmijët tanë, ne mund të ofrojmë mbështetje edhe në jetën shoqërore dhe institucionet publike. Mendoj se mund t’u lëmë vend grave tona në këto fusha, përkatësisht në institucionet publike. Sepse ato e drejtojnë biznesin e tyre në një mënyrë shumë profesionale.

Intervistë: Esin Muzbeg

© PRIZMA MEDIUM

“Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”