Kriza klimatike është perceptuar nga shumëkush deri vonë si një kërcënim potencial në të ardhmen e largët. Disa syresh e kanë konsideruar atë “ekzagjerim”. Nuk kanë munguar as zërat që konspironin për një “gjepur të radhës, të importuar nga Perëndimi”.
Megjithatë, ky fakt i pakundërshtueshëm tanimë është bërë edhe i prekshëm. Vera 2021 shenjoi temperaturat më të nxehta radhazi, të regjistruara në historinë e planetit. Mesdheu, ku bën pjesë edhe Shqipëria, u përfshi fund e krye nga flakët. Zjarret shkaktuan fatalitete njerëzore dhe dëme jo të pakta ekonomike, gjithashtu në Turqi, Greqi, Itali etj. Në të njëjtën kohë, veri-perëndimi i Evropës u kaplua nga reshjet e befta dhe përmbytjet, që morën qindra jetë njerëzish. Qyteza Shuld, në zonën e Rinlandit, në Gjermaninë jug-perëndimore, pothuajse u shuajt. Në total, kosto globale për fatkeqësitë natyrore vetëm në vitin 2021 ka kushtuar 247 bilion Euro.
Teksa dukuri të ndryshme natyrore mund të na befasojnë rregullisht, kriza klimatike me të cilën po përballemi është produkt kryekëput njerëzor dhe i paralajmëruar. Pasojë e një sistemi socio-ekonomik, të udhëhequr nga babëzia për më shumë akumulim të kapitalit, i cili mbetet i përqëndruar në duart e një pakice të privilegjuar shoqërore. Përgjegjëse për dëmet e shkaktuara nga efekti serrë, mes viteve 1988-2015, janë vetëm 100 kompani në rrafsh global, mes tyre ExxonMobil, Gazprom, Rio Tinto, Chevron Corp. etj.
Kjo krizë nuk është rastësore. Ajo nuk do të zgjidhet vetiu, sikurse prej kohësh kanë vënë alarmin subjekte të ndryshme shkencore. Mbi të gjitha, ajo nuk prek vetëm disa vende, paçka se disa vende i prek në mënyrë eksplicite. Dallimi mes shteteve dhe shoqërive qëndron në bazën ekonomike dhe shkathtësinë kolektive të secilës për ta adresuar dhe tkurrur këtë krizë në kohë. Nga ana tjetër, ky problem përbën një çështje feministe dhe si i tillë, ai meriton një zgjidhje po ashtu feministe.
Çfarë ka të përbashkët kauza feministe me atë ekologjike? Rrënjën e problemit, që është një sistem vlerash hierarkike, ku supremacia ekonomike dhe patriarkale dominojnë jetën shoqërore dhe natyrën. Ideja se planeti ynë, natyra dhe biodiversiteti i saj janë në shërbimin të shfrytëzueshëm të qenies njerëzore është e ngjashme me idenë se gruaja është në shërbim të shfrytëzueshëm të burrit. Superioriteti i njeriut përballë natyrës sikurse superioriteti i burrit ndaj gruas është një perceptim thellësisht patriarkal dhe kapitalist, që arsyeton shkatërrimin e lumenjve, pyjeve, deteve, oqeaneve dhe jetëve që gjallojnë së bashku me to. Njëlloj sikurse supremacia e bardhë heteronormative rreket të arsyetojë shtypjen sistemore të grave, individëve LGBTQ+, të zinjve, personave me ngjyrë etj. Megjithatë, ekziston një perspektivë përtej binomit “të shfrytëzuar” dhe “shfrytëzes”, bazuar në parimet e feminizmit progresiv dhe të ndërthurur, ku raportet hierarkike zëvendësohen me raporte të një bashkekzistence në harmoni, në të cilën triumfon drejtësia dhe barazia.
Rëndom, kauzat shihen si të shkëputura njëra nga tjetra, pasi edhe problemet shpesh perceptohen kësisoj. Reduktimi i kauzave shoqërore dhe shndërrimi i tyre në përgjegjësi të veçantë të atyre grupeve që mendohet se ndikohen drejtpërdrejtë dhe vetëm nga fenomene sociale specifike (dhuna me bazë gjininë, racizmi, homofobia etj.), i kontribuon ruajtjes së status quo-së aktuale, në të cilën grupet e shtypura, jo vetëm që mbeten të shtypura por gjithashtu, ato mbeten edhe të izoluara nga njëra-tjetra. Kjo ndarje, ky izolim, e thellojnë mungesën e fuqisë për t’u organizuar masivisht e për të provokuar ndryshime rrënjësore, të atilla që do t’i jepnin një zgjidhje përfundimtare krizës klimatike, diskriminimit ekonomik, shoqëror, gjinor etj.
Në Shqipëri, paçka se organizimet e gjelbra, sidomos lëvizjet në mbrojtje të Vjosës dhe Valbonës, kanë rezultuar relativisht të suksesshme, ato mbeten të një natyre patriarkale dhe me nota nacionaliste.
Teksa gratë janë ato që vuajnë më ndjeshëm pasojat edhe të krizës klimatike, protestat e viteve të fundit janë udhëhequr nga burra. Shumica dërrmuese e të cilëve e konsiderojnë një të drejtë “të natyrshme” angazhimin në hapësirën publike, ndërsa përftimin e suksesit, legjitimim të dominancës patriarkale në kontekstin aktual. Në lëvizjen për mbrojtjen e ish-Parkut Kombëtar Zall-Gjoçaj, në veri të Shqipërisë, aktivistët lokalë të përfshirë në mënyrë aktive janë të gjithë banorë burra të zonave rreth e përqark. E njëjta situatë vërehet edhe në lëvizjen për mbrojtjen e lumit Vjosa. Gjithashtu, edhe në atë të lumit Valbonë, paçka se nismëtarja e protestave të Valbonës dhe një nga zërat më të fortë ka qenë që në krye të herës aktivistja Catherine Bohne. Afërmendsh, kjo nuk është një çështje sasiore politikash identitare por organizimi dhe masivizimi vetëm i burrave reflekton mungesën e logjikës dhe praktikës gjithpërfshirëse. Njëkohësisht, ajo reflekton dështimin për të perceptuar shtresëzimin e mëtejshëm të krizës dhe efektin akoma më katastrofal që ajo ka në realitet. E nga një këndvështrim më praktik, mungesa e grave përkthehet gjithashtu në pjesëmarrje më të ulët në protesta; për pasojë në kumbime të mbytura që mund të ishin thirrje zëplota…
Diskursi që i ka shoqëruar këto lëvizje dhe protesta ka qenë gjithashtu patriarkal. Parrulla si “Mos ma prek Valbonën” apo “Mos ia [QR] Vjosës” i përkasin një gjuhe të dhunshme patriarkale, që shenjon dominancën e saj në të gjitha aspektet shoqërore, duke nisur nga marrëdhëniet brenda familjes, ku “Valbonat” e “Vjosat” konsiderohen pronë të burrave sikurse lumi Valbona dhe Vjosa konsiderohen pronë e burrave në pushtetin qeverisës dhe oligarkik. Cenimi i tyre nga të tjerë burra përkthehet në cenim të nderit burrëror, mjaftueshëm sa për të aktivizuar hakmarrjen ose grishur egon. Por përpjekja për mbrojtjen e mjedisit dhe zgjidhjen e krizës klimatike nuk është një tjetër fushë e zaptuar nga burrat që luftojnë njëri-tjetrin. Kjo është një përpjekje mbarëshoqërore e cila nuk nxitet nga urrejtja, hakmarrja apo dëshira për të dominuar. Kjo përpjekje ka në zemër të saj dashurinë për natyrën, jetën, njëri-tjetrin; dëshirën për një botë në paqe, pa dhunë, pa shkatërrim dhe kategori hierarkike, ku vazhdimisht njëra palë dominon tjetrën.
Së fundmi, diversifikimi i lëvizjeve së cilave u janë bashkuar grupe apo aktiviste/ë të tjera/ë në solidaritet, kryesisht nga kryeqyteti, ka ofruar më shumë larmishmëri në arsyetimin dhe politizimin e kauzës së gjelbër. Megjithatë, në aktualitetin shqiptar, ende nuk mund të flitet për ekofeminizëm mirëfilli. Kauza e gjelbër dhe ajo feministe janë akoma të paqëndrueshme paçka se me potencial të madh transformues. Por ato e kanë nisur rrugëtimin e tyre tash sa kohë. Mbetet vetëm që rrugët t’i puqin së bashku dhe prej andej të ecin krah më krah me të njëjtin ritëm, drejt destinacionit për një botë të paqtë dhe të jetueshme.
✎ Gresa Hasa
Gresa Hasa është bashkëthemeluese dhe kryeredaktore e revistës “Shota”. Ajo është gjithashtu bashkëthemeluese e qendrës sociale feministe “Shtëpia Publike” në Tiranë. Prej vitesh është angazhuar në çështjet gjinore, organizimin studentor dhe sindikal në Shqipëri. Njëkohësisht ka kontribuar në mënyrë të rregullt në mediat vendase dhe të huaja me artikuj kritikë, të natyrës politike, kulturore dhe shoqërore.
Ky editorial është prodhuar me mbështjetjen financiare të Fondacionit të Kosovës për Shoqëri të Hapur. Pikëpamjet e shprehura në këtë publikim janë të Shoqatës Media e Prizrenit dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohen si qëndrim i Fondacionit të Kosovës për Shoqëri të Hapur.
