Z. Aliun e takova në Destill, një ndër baret e preferuara në Prizren. Më parë zgjedhnim të bëjmë një reportazh me dikë përmes kontaktit nga e-mail dhe mediat sociale. Në një kohë kur inteligjenca artificiale bëri një hyrje kaq të shpejtë në rend të ditës, e pashë atë në një vend si të ishte nga periudha para zbulimit të telefonit dhe iu afrova. Teksa po mundohesha të caktoja një takim me të për të nesërmen, që të mos ishte sikur po e nxitoj, mësova se ai do të kthej në Stamboll në mbrëmje. Me një vendim të përbashkët vendosëm ta bëjmë intervistën menjëherë. Megjithatë, ne preferuam të vazhdonim online sesa të bënim një intervistë si për shpejt. Ndërsa ishte një moment i jashtëzakonshëm për të gjithë, kah fundi i intervistës na ra një dritë e bukur, ku nga ana vizuale, mund ta llogarisnim veten me fat. 

z. Ali, mund të prezantoni pak veten?

Unë jetoj dhe punoj në Stamboll që nga mesi i viteve 2000. Përpara tij ka qenë Nju Jorku për më shumë se 10 vjet, dhe më parë Ankaraja. Si formim profesional,, unë jam një dizajner produkti dhe grafik. 

KHORA, të cilën e kemi ndërtuar me Aslıhan Demirtaş, është një klimë shumë shkallësh dhe bashkëpunuese që kapërcen kufijtë disiplinorë dhe hap hapësirë ​​për dizajne arkitekturore, hapësinore dhe vizuale, ekspozita, objekte, projekte artistike dhe kërkime, praktika të diferencuara dhe mënyra të të bërit, duke lulëzuar në kontekste dhe vendndodhje të ndërmjetme.

Proceset krijuese në të cilat jam përfshirë janë dimensionale me prodhime në media të gjithanshme dhe në ndryshim si menaxhimi i narrativës dhe përvojës, shkrimi, konceptimi dhe emërtimi, dizajni i identitetit vizual, dizajnet 3D si hapësira, ekspozita, produkte, materiale të printuara, vizualizimi i informacionit, lëvizje grafikë dhe ndërfaqe interaktive.

Ka punë që keni bërë më parë në Kosovë, si ka qenë përvoja juaj?

Në Kosovë po, kontakti ynë i parë ka qenë me Lumbardhin në vitin 2016.

Është zhvilluar një proces në të cilin u kontribua në transformimin e Lumbardhit si një hapësirë ​​publike multifunksionale. Seria e ndërhyrjeve të projektimit të bazuara në pika të tilla si kinematë, hollet dhe kopshtet u pasuan nga projekti i ripërdorimit arkitektonik (“adaptive reuse”) i zhvilluar nga Aslıhan Demirtaş, i cili përfundimisht i mundësoi Lumbardhit të merrte fonde nga Bashkimi Evropian.

Si një zgjerim i natyrshëm i vlerësimit të Lumbardhit nga një këndvështrim i përgjithshëm, diskutuam edhe identitetin e vendit dhe institucionit. Ne krijuam një narrativë thelbësore që riinterpreton asetet kulturore ekzistuese me ndërhyrje që i bëjnë të dukshme sfondet hapësinore dhe sociale që përbëjnë identitetin. Vitin e kaluar u bë lansimi. Me fjalë të tjera, aventura jonë vazhdoi me lidhjen e Prizrenit që solli Lumbardhin përmes një procesi dinamik dhe Prizreni ishte adresa e dytë në këtë periudhë. Këtu kontribuon shumë edhe lidhja e miqësive dhe një mjedis i hapur ndaj mundësive. 

Si filloi marrëdhënia juaj me DokuFest?

Që nga hera e parë që erdha në Prizren, jam takuar me Doku Fest, me themeluesit e drejtuesit e tij si Vetoni dhe Erolli, si dashamirë të filmave dhe dokumentareve. Edhe pse u ndërpre gjatë periudhës së pandemisë, përpiqem të vizitoj sa më shumë Doku Fest-in. Sigurisht që në këtë proces krijohen biseda dhe miqësi, por asnjëherë nuk kemi pasur bashkëpunime apo lidhje profesionale. Këtë vit aplikova për herë të parë në thirrjen e fushatës, pasi tema ishte një temë që më interesonte (Inteligjenca Artificiale).

Mund të ndani përshtypjet tuaja nga Doku Fest?

Në nivel rajonal, është shumë mbresëlënëse që ekziston një prodhim kaq strikt në Ballkan. Preferon të ndërtojë ura me kultura dhe gjeografi të tjera në vend që të përpiqet t’i imitojë ato, dhe ekziston me ujin, lumin, urat dhe në shumë forma të ndryshme, aventura e transformimit të cilësive lokale me dinamikën e saj është thjeshtë e jashtëzakonshme. Është gjithashtu e vlefshme që ka një anë që mund të krijojë programe të shtresuara, të plota dhe me përmbajtje nga teknologjia te arsimi, nga punëtoritë me fëmijët te aktivitetet e orientuara nga mjedisi. Por ndoshta gjëja më e rëndësishme është se DokuFest krijon një hapësirë ​​dhe horizont për të rinjtë, në mënyrë që të transformojnë veten dhe është një aktor publik që përqafon vlerat dhe qëndrimet gjithëpërfshirëse. Edhe temat që zgjedh pasqyrojnë këtë karakter progresiv. 

Doku Fest prek një çështje universale dhe bashkëkohore në çdo edicion dhe i hap këto çështje për diskutim. Ndaj, edhe pse ky edicion i Festivalit është lënë pas, ende duhet diskutuar për inteligjencën artificiale. Mund të na tregoni për punën tuaj në këtë moto?

Shumë zhvillime tregojnë se inteligjenca artificiale po bën hapa të shpejtë, duke u shndërruar në një aktor post-biologjik dhe post-njerëzor që mund të formësojë të ardhmen e planetit. Nga ana tjetër, mundësitë për vetitë e këtij entiteti artificial të bazuar në softuer, përfundimisht i krijuar nga njeriu, janë shumë të ndryshme. Për shembull, kriza klimatike, e cila u përshpejtua edhe nga dora e njeriut, është shumë konkrete dhe e matshme; Sot, është një realitet i pamohueshëm që të gjithë e përjetojnë fizikisht. Parashikimet e theksuara për pasojat e mundshme të inteligjencës artificiale dhe në çfarë apo çka do të evoluojë ajo janë mjaft spekulative dhe të paqarta. Edhe shkencëtarët që bëjnë kërkime të shumëanshme dhe të thelluara në këtë fushë i shmangen të folurit me shumë saktësi. Në kulturën popullore dominojnë disa mite dhe tregime ekstreme. Personazhet brenda inteligjencës së inteligjencës artificiale, si Eliezer Yudkowsky, prodhojnë skenarë boomer (përdoren edhe terma të tillë si hard take-off) sikur inteligjenca artificiale do të shkatërrojë qytetërimin njerëzor. Edhe pse nuk mund të thuhet se këta skenarë janë të pamundur të realizohen, kjo nuk bën gjë tjetër veçse tërheq vëmendjen për efektet e inteligjencës artificiale në rendin e ditës sot, ku ka tema më urgjente që duhen trajtuar më parë. Për shembull, ekziston një rrezik më i madh që inteligjenca artificiale të mbetet në duart e kompanive të caktuara gjigante globale, monopoleve të orientuara drejt fitimit, jo plotësisht me burim të hapur. Potenciali i inteligjencës artificiale për të shkaktuar papunësi dhe padrejtësi, roli i gruas në fazën e zhvillimit të inteligjencës artificiale, pastrimi i modeleve gjuhësore nga paragjykimet, përafrimi me rregullat etike, krijimi i legjislacioneve, janë me dhjetëra tema që duhen studiuar.

Llojet e sotme të inteligjencës artificiale shpesh përshkruhen si AI i ngushtë (“Narrow AI”) në lidhje me detyrën e tyre specifike dhe orientimin për zgjidhjen e problemeve – me një ose disa fusha ku ata mund të tejkalojnë njerëzit në përpunimin e të dhënave dhe mungesën e pranisë së tyre në korsi të tjera. Megjithatë, shihet se aftësia për të interpretuar saktë të dhënat do të zhvillohet me kalimin e kohës dhe në fusha të ndryshme ku funksionet motorike si robotika do të jenë përmirësuar gjithashtu. Mund të kthehet në një sistem humanoid funksional të integruar, në të cilin rajone/mekanizma të ndryshëm që plotësojnë njëri-tjetrin, si truri, mund të prodhojnë rezultate domethënëse. Kjo ndryshe quhet edhe AGI (artificial general intelligence). 

Më shumë pyetje filozofike dhe ekzistenciale në lidhje me mundësinë e një inteligjence artificiale që ngjall vetëdijen dhe mund të prodhojë përvoja fenomenale të integruara, dhe më pas se si të përkufizohet kjo situatë, koncepte të tilla si postnjerëzore gjithashtu kanë filluar të hyjnë në lojë oncepte të tilla si post-njerëzore gjithashtu kanë filluar të hyjnë në lojë, dhe çështja shkon deri në pyetjen e kritereve që përcaktojnë të qenit i/e gjallë.

Si erdhët te kjo frazë?

Herë pas here, kam përgatitur disa skedarë konceptualë dhe i kam ndarë me DokuFest. Kemi kaluar një kohë të gjatë bashkë duke folur dhe shkruar për to online. Ne shqyrtuam disa koncepte të tilla si konfabulimi rreth karakteristikave të inteligjencës artificiale. Një temë e vështirë mund të bëhet lehtësisht e errët ose e pakuptueshme. Ne u përpoqëm të formulojmë se si mund ta thjeshtojmë shprehjen duke e mbajtur atë të fortë dhe ta transferojmë në komunikim.

Si rezultat, u formua një shprehje me dy forma. I AM AI AM I në thelbin e saj shprehet se inteligjenca artificiale ekzistuese është një shtrirje dhe reflektim i qenies njerëzore. Kjo veçori e pasqyrimit pafund të njëri-tjetrit e thekson edhe fakti që ka një simetri horizontale për nga sintaksa, struktura e fjalës dhe e shkronjave. Gjithashtu, thekson se me përhapjen e inteligjencës artificiale, është krijuar një hapësirë ku njerëzit mund të vënë në dyshim se çfarë do të thotë të jesh njeri. Në nivelin e të gjitha qenieve njerëzore dhe jo-njerëzore, ekziston një kornizë që inkurajon kërkime ekzistenciale, të tilla si çfarë do të thotë të jesh gjallë, çfarë do të thotë të jesh i vetëdijshëm. 

Në formën e dytë, ne kërkuam një shprehje që artikulon se si inteligjenca artificiale është e lidhur me njerëzit në një nivel shoqëror, dhe doli “I Contain Human Stories”. Shprehja e parë që ndodhi në rrugën drejt kësaj ishte fraza “I Contain Multitudes”, nga një poezi e Walt Whitman. Është një shprehje që tregon për morinë e qenieve njerëzore, ekzistencën e aspekteve të pavarura dhe kontradiktore dhe ekzistencën e gjendjeve të ndryshme të qenies. Ne e kemi pluralizuar dhe socializuar këtë duke e quajtur Human Stories dhe theksuam se inteligjenca artificiale është në të vërtetë një dinamikë e tregimeve madhështore të përbërë nga histori të njerëzimit dhe njerëzve, është shumëngjyrëshe, shumëpjesëshe, vazhdimisht që lëviz dhe evulon, me një kujtesë që zgjeron spektrin dhe hapësirën e saj.

Intervistë: Suer Celina

© PRIZMA MEDIUM