Sipas Komisionit Evropian më shumë se 85 % e mbeturinave në det përbëhet nga plastika. Mbeturinat e plastikës gëlltiten nga gjallesat në det, duke u bërë në këtë mënyrë të pranishme edhe në zinxhirin ushqimor njerëzor. Krahas qeseve, një ndotës i madh janë edhe shishet e plastikës që përdoren si ambalazh për shumë produkte, nga pijet deri tek produktet higjienike. BE është duke ndërmarr masa për të ulur ndotjen nga plastika, duke vendosur rregulla të reja të rrepta, për të ndaluar përdorimin e produkteve plastike për një përdorim. Kështu, në vitin 2025, BE do të obligoj që 25% e prodhimit të shisheve të plastikës të jetë e ricikluar, ndërsa 90% e tyre do të duhet të mblidhen për riciklim deri në vitin 2029.

Për të marrë më shumë informacion rreth ndikimit të përdorimit të qeseve të plastikës në mjedis dhe politikat shtetërore për parandalimin e përdorimit të qeseve të plastike, ne kemi biseduar me Majlinda Aliu e cila ka bërë hulumtim parlamentar mbi përdorimin e qeseve të plastikës në Kosovë, politikat rajonale për parandalimin e përdorimit të qeseve të plastikës dhe dëmet që i shkakton në mjedis.

Sa përdoren qeset e plastikës në vendin tonë? 

Qeset e plastikës që në një periudhë kohore janë konsideruar zbulim efiçient, me kohë janë kthyer në një kërcënim për mjedisin dhe për vetë shëndetin e njeriut dhe gjallesave. Për shkak të kostos relativisht të ulët dhe funksionit të lartë, ky material është duke u përdorur gjithnjë e më shumë në baza ditore. Prodhimi i plastikës në nivel global ka shënuar rritje enorme gjatë dekadës së fundit dhe në vitin 2017 ka arritur pikun në 348 milionë tonë. Për dallim nga vendet e zhvilluara, Kosova nuk ka të dhëna të sakta për sasinë e prodhimit mbeturinave të plastikës. Agjencia e Statistikave e Kosovës ndonëse në domenin e saj ka edhe fushën e mjedisit dhe trajtimin e mbeturinave, megjithëkëtë, nuk ofron të dhëna të sakta për sasinë e mbeturinave të plastikës. As Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor dhe as Agjencia për menaxhimin e mbeturinave nuk kanë të dhëna të sakta për sasinë e mbeturinave të plastikës që gjenden në Kosovë. Në një hulumtim parlamentar që kam realizuar për organizatën KDI, në maj të vitit 2019, gjetjet tregojnë se ka një trend të rritjes në përdorimin e plastikës në Kosovë. Të dhënat krahasuese nga Doganat e Kosovës tregojnë se mes viteve 2017 dhe 2018 ka pasur rritje të importit të qeseve dhe shisheve të plastikës në Kosovë. Në total brenda këtyre dy viteve janë importuar mbi 13 mijë tonë qese dhe shisheve plastikës. Ndonëse nuk ka të dhëna të sakta dhe as analiza empirike, sipas organizatave që merren me mbrojtje të mjedisit, konsiderohet se vetëm në lumenjtë e Kosovës gjenden mbi 20 mijë ton plastikë. 


Foto: Julia M Cameron

A ka ndonjë politikë që është ndërmarrë për të parandaluar përdorimin e qeseve plastikës? 

Qeveria e Kosovës, respektivisht Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor pati filluar plotësim ndryshimin e udhëzimit administrativ nr 11/2013 për përcaktimin e kërkesave teknike dhe kërkesave të tjera për qeset e plastikës, i cili sipas zyrtarëve të kësaj ministrie kishte për qëllim të minimizoj përdorimin e qeseve të plastikës, madje për këtë, pati formuar edhe një grup punues. Në anën tjetër, në vitin 2019 ka pasur edhe një iniciative ligjore nga deputeti i atëhershëm i Parlamentit të Kosovës Driton Çaushi, nga grupi parlamentar PSD, i cili pati dorëzuar një kërkesë për të kryer hulumtim parlamentar për Dizajnimin e politikave dhe instrumenteve zbatuese për ndalimin e përdorimit të qeseve dhe shisheve të plastikës. Por për shkak të ndërrimeve të shpeshta të qeverive dhe legjislaturave, duket se rregullimi adekuat ligjor i kësaj çështje ka mbetur nën hije. Ndryshe, Kushtetuta e Republikës së Kosovës parasheh që gjithsecili është përgjegjës për mbrojtjen e mjedisit dhe biodiversitetit, dhe ndër tjera thotë se ndikimi në mjedisin jetësor merret parasysh nga institucionet publike në procesin e marrjes së vendimeve. Mbi këtë kornizë kushtetuese është krijuar edhe baza ligjore për mbrojtje të mjedisit si dhe ligji për mbeturina. Gjithashtu, në vitin 2013 është përgatitur Strategjia e Republikës së Kosovës për menaxhimin e mbeturinave 2013-2022,  mirëpo, nëse shohim situatën në terren, pasqyra tregon se as me këtë strategji nuk ka pasur adresim të drejtë të çështjes së përdorimit të plastikës për një përdorim, ku futen edhe qeset dhe shishet e plastikës. 

Sa është ndërgjegjësuar publikut për dëmet e shkaktuar nga përdorimi i qeseve të plastikës në mjedis?  

Sipas të dhënave jo zyrtare, nga sasia e importit dhe nga prodhimi vendorë, supermarketet shpenzojnë rreth 5 milionë euro në vit në qese të plastikës të cilat ua shpërndajnë konsumatorëve falas. Ky është një fakt që tregon se përdorimi i qeseve të plastikës bëhet në mënyrë të pakontrolluar, dhe ndërgjegjësimi do të mund të bëhej vetëm nëse ndiqen praktikat e vendeve të tjera, duke vendosur masa ndaluese apo kompenzuese për përdorimin e qeseve të plastikës.

Si mund te parandalohet përdorimi i qeseve te plastikes? 

Për shembull, Austria ku unë jetoj dhe studioj aktualisht ka të eliminuar tërësisht përdorimin e qeseve të plastikës. Qeveria Federale Austriake, i ka shpallur luftë këtij ndotësi mjedisor, duke ndryshuar krejtësisht sistemin në Austri. Gjithashtu Franca ka ndaluar përdorimin e qeseve të plastikës që nga 1 janar 2016. Në Itali, nga janari 2011, është ndaluar përdorimi i të gjitha qeseve të plastikës që nuk janë me aditiv biodegradues. Nga 5 tetori 2015, Anglia ka filluar të zbatoj politikën e vënies së pagesës 5p për qeset e plastikës për mbajtje për një përdorim. Vendimi ka ardhur me qëllim që të zvogëlohet përdorimi i tyre dhe inkurajimi i njerëzve që t’i ripërdorin ato. Gjithashtu, të gjitha vendet e rajonit kanë vendosur tarifë për qese të plastikës përveç Kosovës. Alternativat për të zëvendësuar qeset e plastikës janë: çantat e pëlhurës, qeset mbajtëse të letrës, shportat për pazar, si dhe karrocat e dorës. 

Intervistë: Adelina Hasani 

© PRIZMA MEDIUM

Kjo intervistë është prodhuar me mbështjetjen financiare të Fondacionit të Kosovës për Shoqëri të Hapur. Pikëpamjet e shprehura në këtë publikim janë të Shoqatës Media e Prizrenit dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohen si qëndrim i Fondacionit të Kosovës për Shoqëri të Hapur.