Me efektin e zhvillimit të teknologjisë dhe kapitalizmit, kanë ndodhur ndryshime dhe pritshmëri të reja në nevojat e shoqërive. Natyrisht, edhe format e komunikimit masiv kanë ndryshuar dhe shumë procese të ndryshme dinamike, veçanërisht ekonomia politike e medias, ka pasur një rol vendimtar. Kështu, mediat në pakicë numerike u shtrydhën nën presionin e determinizmit ekonomik.
Nga këndvështrimi i shoqërive minoritare, media është një lidhje thelbësore për përfaqësimin, gjuhën dhe kulturën e komunitetit. Media funksionon si pasqyrë e dinamikës sociale dhe luan një rol të rëndësishëm në riprodhimin dhe përcaktimin e identitetit. Megjithatë, në mënyrë që mediat e pakicave të bëjnë këtë përkufizim, ato duhet së pari të kenë fuqinë për të mbijetuar. Kushtetuta e Kosovës bazuar në përvojat e kaluara i përkufizon grupet me përkatësi të ndryshme kombëtare si komunitete, jo si minoritete. Ky përkufizim i vendos komunitetet në Kosovë në një kornizë të ndryshme nga koncepti klasik i pakicave. Megjithatë, qëllimi i këtij artikulli nuk është të zhvillojë një diskutim ligjor, por të hedh një vështrim në mediat e komuniteteve pakicë.
Kur shqyrtohen leximet historike, minoritetet përgjithësisht shihen si faktorë që kërcënojnë paqen, stabilitetin, unitetin dhe integritetin e vendit ose e kanë atë potencial. Pas miratimit të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut në vitin 1948, rëndësia dhe qëndrimi që iu atribuohet pakicave ndryshoi në kuptimin pozitiv, jo vetëm si mjet i politikës së jashtme por si pjesë e rëndësishme e të drejtave të njeriut dhe demokratizimit. Pakicat përbëjnë një të dhjetën e popullsisë së kontinentit ku jetojmë sot. Edhe pse ndodhen në të njëjtin vend, pakicat që jetojnë në rajone dhe vendbanime të ndryshme kanë nevojë për media ose mjete të komunikimit për të mbrojtur, ruajtur dhe ndoshta rindërtuar identitetet e tyre sociale. Sepse, në njëfarë kuptimi, media është një faktor i rëndësishëm për sigurimin e vazhdimësisë së këtyre vlerave.
Duke marrë parasysh demokracinë, lirinë e mendimit dhe proceset demokratike, roli aktiv i medias është i pamohueshëm. Natyrisht, media është një nga komponentët më të rëndësishëm të demokracisë. Fatkeqësisht, duhet të themi se përfaqësimi i komuniteteve pakicë në mediat kombëtare është i pamjaftueshëm. Shembulli më i afërt i kësaj mund të vërehet me praktikat që kemi përvetësuar në vendin dhe rajonin tonë. Edhe pse nuk mund të flasim për mungesën e tyre, prania e tyre gjithashtu nuk është shumë e dukshme.
Studimet kanë treguar se masmediat janë shumë efektive në përcjelljen e informacionit dhe përcaktimin e qëndrimeve. Në këtë kontekst, prania e mediave që i përkasin komuniteteve luan një rol në përcaktimin e qëndrimeve të tyre si dhe në përfaqësimin e atij komuniteti. Ndërsa media kontribuon gjithashtu në formimin e shoqërisë civile, ajo luan një rol kyç, veçanërisht në grupet minoritare. Padyshim për të mos qenë “tjetri” në procesin dhe prodhimin e përmbajtjes së medias komunitare do t’i shtojë një vlerë pozitive fitimit të një identiteti korporativ.
Gjuha që përdoret kundër audiencës të cilës i drejtohesh do të kontribuojë në kuptimin dhe përcaktimin e praktikave të përditshme nga shoqëria dhe formimin e vlerave të përbashkëta.
Si në të gjitha pjesët e botës, është shumë e rëndësishme që vendi të zhvillohet ekonomikisht në mënyrë që mediat të jenë të lira dhe të transmetojnë në përputhje me parimet universale të Kosovës. Paralelisht me këtë, ruajtja e neutralitetit pa u politizuar është pjesërisht e lidhur me këtë fuqi ekonomike. Sidomos pas pavarësisë së Kosovës, studimet për pavarësinë e mediave në opinion kanë arritur të krijojnë një infrastrukturë të caktuar, por është e diskutueshme se sa kohë mund të ruajë ndikimin e saj apo sa mund të gjendet një përgjigje për vështirësitë financiare që përjetojnë media. Gazetaria në radio, televizion dhe internet është ende aktive në sektorin e mediave në Kosovë. Megjithatë, vendi i mediave të komuniteteve etnike në këtë ngjarje është mjaft i kufizuar. Ndërsa komunitetet përballen me problemin e përfaqësimit në mediat kombëtare, ato gjithashtu përballen me vështirësi të ndryshme në krijimin e mediave të tyre apo në ruajtjen e stabilitetit. Sfida më e madhe këtu është ajo ekonomike.
Nëse e shikojmë këtë çështje në aspektin historik duke dhënë shembuj nga komuniteti turk, mund të themi se ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë ndërmjet mbështetjes institucionale dhe qëndrueshmërisë së organizatave mediatike. Prandaj, kjo çështje del drejtpërdrejt si çështje e ekonomisë politike. Siç dihet, turqit filluan të njihen sërish nga Kosova në vitin 1951 në kuadër të ish-Jugosllavisë. Sepse për një periudhë të caktuar kohore komuniteti turk në Kosovë është injoruar. Me njohjen e turqve, u shfaqën institucione arsimore dhe kulturore turke, si dhe organizata mediatike që i përkisnin komunitetit. Strukturimi mediatik i komunitetit, i cili filloi me Radion e Prishtinës në vitin 1951, vazhdoi me botimin e Gazetës Tan në vitin 1969. U përforcua me botime të tjera në kuadër të gazetës Tan dhe mori një dimension më të gjerë me programet në televizionin e Prishtinës. Përveç kësaj, janë shtuar botime librash dhe botime të shoqatave të ndryshme, veçanërisht të Shoqatës “Doğru Yol”. Megjithatë, të gjitha këto transmetime mediatike u mbështetën nga institucionet publike në kuadër të politikave politike e ekonomike të asaj periudhe ose me anë të përpjekjeve private dhe mundësive të disponueshme.
Pas rendit liberal pas vitit 1999, periudha e financimit të organizatave mediatike me burime publike mori fund. Përveç Radio Televizionit të Kosovës (RTK), i cili është transmetues publik, asnjë organizatë transmetuese nuk ka qenë e lidhur drejtpërdrejt me një burim publik. Media turke e Kosovës “Yeni Dönem”, e cila mbijetoi për rreth 10 vjet në sektorin privat, u bë një nga shembujt më të suksesshëm. Radio Kent FM është themeluar në Prishtinë. Programet turke mund të transmetoheshin në Radio Prizren. Përveç këtyre botoheshin gazeta dhe revista afatshkurtëra. Përpjekje të ndryshme dështuan midis rendit ekonomik neoliberal. Portalet e lajmeve Kosova News dhe Kosova Port, të cilat fituan stabilitet relativ me përhapjen e gazetarisë në internet, vazhduan të ekzistojnë.
Por në pikën ku kemi arritur sot, është e vështirë të flasim për kohët pompoze të së shkuarës. Në fakt, është shumë e qartë se situata është alarmante. Sepse jetesa transmetuese turke, e cila nuk mund të financohet dot, i mungon të qenit një “pasqyrë e shoqërisë”. Kosovë ka rreth 115 Radio dhe Televizione. ‘Të mos jesh në gjendje të jesh një prej tyre’ duket se përmbledh pikën ku ka ardhur situata.
Përkundër faktit se në shoqërinë turke të Kosovës ka kuadro gazetarie të trajnuar, sot aspekti mediatik po përjeton një periudhë kolapsi. Arsyeja kryesore për këtë është pamundësia për të vazhduar me ekonominë politike. Sepse nuk duket e mundur që organizatat mediatike që u përkasin komuniteteve pakicë të jenë fitimprurëse në një strukturë komerciale. Nuk është e mundur të marrësh mbështetje të qëndrueshme financimi nga institucionet publike. Prandaj, e vetmja rrugëdalje është krijimi i një zinxhiri mbështetës sistematik të bazuar në projekte.
Pa dyshim, në këtë mjedis të vështirë ekonomik, aftësia e mediave komunitare për të transmetuar në zona të caktuara kohore në kuadër të RTK-së, e cila është transmetues publik, i jep frymë komunitetit. Por përsa i përket integrimit të shoqërisë, ashtu edhe problemeve të saj, nuk mjafton që pritshmëritë dhe kërkesat e tyre të diskutohen vetëm para publikut. Sepse transmetimet në RTK janë të kufizuara, lajmet 15 minuta gjatë ditëve të javës, programi Mozaik 45 minuta dy herë në javë dhe transmetim 2 orë në radio. Në 20 vitet e fundit janë ndërmarrë shumë nisma për mediat komunitare në vendin tonë. U zhvilluan diskutime të ndryshme lidhur me temat sukses-dështim; mbështetje-pranga. Ata që mbijetuan kanë jetuar gjithmonë në prag të falimentimit në kushte të vështira dhe kurrë nuk kanë pasur qasje në burime të mjaftueshme dhe nuk kanë mundur të arrijnë standardet e dëshiruara, nga prodhimi i përmbajtjes deri te prezantimi. Është e nevojshme të veprojmë si organizata joqeveritare për të hapur një hapësirë për mediat komunitare që lëvizin në procesin e baticës-zbaticës midis shtetit dhe sektorit privat. Kështu, ky proces kolapsi mund të kapërcehet dhe mund të sigurohet përsëri gjetja e identitetit. Përzierja e institucioneve dhe organizatave kombëtare dhe ndërkombëtare me burimet e sektorit privat është një hap i rëndësishëm i cili duhet të ndërrmiret në afat të shkurtër.
Të mos harrojmë se media është një fuqi në vete në vendosjen e shenjave dhe kuptimeve shoqërore dhe marrja seriozisht e këtij pushteti do të kontribuojë në vetëbesimin, dinjitetin dhe integrimin e shoqërive në shkallë të gjerë.
✎ Furkan Fuşa
Furkan Fuşa përfundoi studimet universitare për Gazetari në Universitetin e Kocaelit. Pas diplomimit, ai u kthye në Kosovë në vitin 2016. Ka punuar në qendrën kërkimore Paradigma dhe organizata të ndryshme private. Më vonë, ai u diplomua në Universitetin Anadolu,në Departamentin e Marrëdhënieve Ndërkombëtare – arsim në distancë. Aktualisht po vazhdon studimet pasuniversitare në Universitetin AAB.
Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”
