Memorie e pamjaftueshme

Kjo është hera e parë që dëgjojmë emrat e përmendur më lart. Ndoshta nuk do të kishim dëgjuar fare për ta, nëse Varrezat Partizane nuk do të ishin shkatërruar më 14 qershor në Mostar. Megjithatë, këta emra u përfshinë në një kënd të largët, dhe tashmë u zhvendosën në të ardhmen. 

Unë isha në Mostar për një takim rajonal më 1-4 qershor. Ika nga disa takime të gjata, siç bëjnë të gjithë – por që përpiqen të mos tregojnë – dhe vizitova Varrezat e Partizanit me rekomandimin e një miku të dashur. Ishte një vend kolosal. Para se të ndodhte sulmi në shkallë të gjerë, ky vend kishte vuajtur nga neglizhenca dhe sulmet e vogla. Megjithatë, gjatë ngjitjes lart dhe gjatë ecjes midis mureve të saj, ndjehej intensiteti i dinamikës së një eksperimenti origjinal që nuk është më i pranishëm. 

Kjo varrezë është ndërtuar në vitin 1965, pas 5 vitesh punë në një sipërfaqe prej 500 metrash katrorë. Gdhendjet i kanë kryer muratorët e sjellë nga ishulli Korcula. Në ndërtimin e kësaj strukture kanë punuar të rinj vullnetarë nga i gjithë vendi. Dizajni i këtij mauzoleumi kishte gjithashtu një mesazh tjetër. Asnjë simbol fetar, nacionalist apo edhe socialist nuk u përfshinë në dizajn. Ushtari, heroi, elementët e dhimbjes dhe vuajtjes nuk u përfshinë, ndërsa u përdorën simbole universale si dielli, planetët dhe yjet, duke e theksuar pavlefshmërinë e luftës. 

Emrat e të ndjerëve janë shkruar një nga një në këto varreza, ku janë varrosur trupat e 810 të rinjve që luftuan kundër trupave gjermane dhe ustasha në Luftën e Dytë Botërore. Të rinjtë, kryesisht me prejardhje boshnjake dhe kroate, kishin luftuar së bashku për të jetuar së bashku. 

Disa të dashuruar kishin zgjedhur këtë zonë të qetë, ndërsa disa fëmijë po luanin me top. Endesha mes gurëve të varreve, lexoja emrat dhe fotografoja disa prej tyre. Hasani, Pero, Mirsadi, Luka, Ante…

Nëse nuk do të ishte sulmi, këto foto do të ishin fshirë pas një kohe. Siç e dini, telefonat tanë, të cilët janë një pjesë e rëndësishme e jetës sonë, japin një paralajmërim pas një kohe “Memorie e pamjaftueshme”. Edhe ne në këtë mënyrë i fshijmë “kujtimet” tona për të liruar hapësirë ​​për kujtimet e reja. 

Por si për inat, këto foto janë bërë të pavdekshme. Nga ata që pikërisht duan t’i shkatërrojnë. 

Duke u fokusuar tek “e kaluara, nostalgjia, kujtesa”, një studiues “lokal” ka thënë se “Kur thanë se Jugosllavia ka vdekur, ata e bënë Jugosllavinë të pavdekshme”. Ashtu sikur racistët në Mostar që përjetësuan këtë varrezë dhe emrat e saj. 

Informacion më të detajuar për këtë varrezë mund të gjeni në Spomenik Database. 

✎ Bengi Muzbeg

© PRIZMA MEDIUM