Për mua qytet do të thotë liri. Qytetet janë struktura ku ne mund të realizojmë ëndrrat tona dhe të jetojmë lirshëm, të bëjmë atë që duam dhe të shprehim atë që mendojmë pa frikë dhe me rehati.

Pra, sa i drejtë dhe i sigurt është qyteti për gratë, të cilat i përkasin grupeve të margjinalizuara?

Krijimi i qyteteve më të sigurta për gratë varet nga ndryshimi thelbësor. Përderisa qyteti dhe hapësirat e tij publike nënkuptojnë emancipim për gratë, ato gjithashtu luajnë një rol kufizues.

Gratë dhe burrat për nga natyra posedojnë nevoja, fuqi dhe të drejta të ndryshmenë qasje. Këto dallime çojnë në një çekuilibër midis gjinive, dhe kjo shpesh nuk ka rezultate të drejta dhe të besueshme për gratë.

Gratë duhet të marrin pjesë aktive në jetën ekonomike, sociale dhe politike në qytetin ku jetojnë dhe duhet të jenë në gjendje ta bëjnë zërin e tyre të dëgjohet lehtësisht. Qytetet, nga ana tjetër, duhet të krijojnë hapësira publike që mund t’u ofrojnë grave këto mundësi. Qytetet e verbëra ndaj gjinive jo vetëm që nuk u ofrojnë grave hapësira të tilla, por edhe pengojnë ndjeshëm pjesëmarrjen e tyre në jetën shoqërore dhe politike. Është e pamundur të flitet për zhvillim dhe ndryshim në një shoqëri ku gratë nuk janë të forta.

Do të doja të nisja nga Prizreni, qyteti ku jetoj, për të shqyrtuar lidhjen mes gruas dhe qytetit. Fatkeqësisht, standardet dhe vendimet e marra në nivel lokal tregojnë se janë të pamjaftueshme për të përmbushur nevojat e grupeve të pafavorizuara si grave, fëmijëve, të moshuarve dhe individëve me aftësi të kufizuara si dhe rregullimet dhe planifikimi urban nuk janë në fokus. Shumica e mekanizmave vendimmarrës brenda komunës udhëhiqen nga burrat, dhe numri i grave në pozita menaxheriale është i papërfillshëm.

Duhet theksuar se personat me aftësi të kufizuara dhe gratë shtatzëna kanë qasje të kufizuar në shërbimet komunale dhe se studimet për këtë temë janë të pamjaftueshme. Megjithatë, ajo që duhet theksuar është se zgjidhja nuk është vetëm në planifikimin e një parku apo rruge për personat me aftësi të kufizuara, e as në zona të izoluara për invalidët. Zgjidhja është adoptimi i parimeve të ekuivalencës dhe pjesëmarrjes duke ofruar QASSHMËRI. Pra, çfarë nënkuptohet me qasshmëri? Qasshmëria është përdorimi i teknologjisë së informacionit dhe komunikimit në mënyrë të sigurt dhe të panshëm nga të gjithë për një vendbanim apo për ndonjë zonë banimi.

Qyteti është larg nga adoptimi i të kuptuarit të përfaqësimit të barabartë dhe menaxhimit me pjesëmarrje për të gjitha segmentet e shoqërisë, prandaj në këtë pikë organizatat joqeveritare organizojnë studimet ndërgjegjësuese për fushën e grave, fëmijëve, të rinjve, LGBT, komuniteteve, mjedisit dhe fushave të tjera, në përputhje me nevojat, sugjerimet dhe kërkesat e tyre, dhe në këtë mënyrë, mangësitë në nivel lokal kompensohen deri diku nga përfaqësuesit e OJQ-ve. Në anën tjetër, edhe pse Kosova ka ligjin më të avancuar për barazi gjinore në rajon, ajo ende mbetet në nivelin më të ulët në praktikë.

Një problem tjetër i Prizrenit, i cili është qyteti i dytë më i madh i Kosovës, është se ka një strukturë tradicionale shoqërore. Një pjesë e madhe e shoqërisë sillet rreth trekëndëshit të moralit, normave dhe vlerave. Për shembull: Divorci; Për shkak të strukturës dominuese të meshkujve, gratë kanë frikë nga divorci ose mund të përballen me presionin e familjes gjatë procesit të divorcit. Faktorë të tillë si statusi socio-ekonomik i gruas dhe gjendja emocionale e fëmijëve nga ky proces ndikojnë negativisht në jetën e gruas gjatë dhe pas procesit të divorcit. Pabarazitë me bazë gjinore kufizojnë grupet e pafavorizuara dhe kështu dëmtohet struktura sociale dhe kulturore brenda strukturës shoqërore. Të qenit të pafuqishëm ndaj burrave, të ekspozuarit ndaj dhunës dhe kufizimi i mundësive për karrierë përbëjnë bazën e problemeve me të cilat përballen gratë.

Kufizimi i mundësive të grave për përfaqësim zgjedhor

Nisur nga fakti se në botë ekziston një strukturë e dominuar nga burrat, problemi i pjesëmarrjes së grave në politikë lidhet qartë me rolet gjinore dhe strukturën socio-kulturore. Me efektin e diferencimit të roleve, kufijtë e pjesëmarrjes politike po zgjerohen për burrat, kurse po kufizohen për gratë. Mungesa e mbështetjes partiake dhe familjare, karakteri mashkullor në strukturat politike, mungesa e mbështetjes financiare dhe dështimi i sistemit zgjedhor për të siguruar përfaqësim të barabartë për gratë shfaqin karakteristika të ngjashme pothuajse në të gjitha shoqëritë. Shkurtimisht, fakti që gratë nuk janë të përfaqësuara në mekanizmat vendimmarrës nuk është një zhvillim i ri. Përfaqësimi i grave në politikë fatkeqësisht kufizohet në premtimet e bëra nga liderët e partive në fushatat parazgjedhore. Për të dhënë një shembull të thjeshtë, dorëheqja e një drejtueseje femër që ka një pozicion politik në nivel lokal dhe emërimi i një drejtuesi mashkull në vend të saj është metoda e parë për zbatimin e mentalitetit të dominuar nga meshkujt. Parandalimi i kësaj është një ëndërr që pothuajse është e pamundur të realizohet…

Çfarë thonë rregullat ligjore?

Kushtetuta e Republikës së Kosovës ka miratuar parimin e barazisë gjinore si një nga shtyllat kryesore në të cilën bazohet fryma kushtetuese, si me dispozita të veçanta ligjore ashtu edhe me vendosjen e këtij parimi.

1. Pjesëmarrja e grave kosovare në organet legjislative, si në nivel qendror ashtu edhe në atë lokal, rregullohet në mënyrë specifike me Ligjin e Zgjedhjeve të Përgjithshme, i cili garanton pjesëmarrjen e 30 për qind të grave në ulëset e Kuvendit. 2. Ligji inkurajon të paktën një numër minimal të grave në përfaqësim, por ajo që është shqetësuese veçanërisht në një vend që prej kohësh keqmenaxhohet nga burrat është roli dhe ndikimi real që mund të kenë gratë. Sjelljet që i atribuohen grave në shoqëri dhe kallëpet e pranuara për gratë gjithashtu ndikojnë në përfaqësimin e tyre në sferën publike.

Parimet dhe legjislacioni ndërkombëtar për barazinë gjinore dhe promovimin e të drejtave të grave;
Ligji Nr. 05 / L-020 për Barazinë Gjinore,
Ligji Nr. 05 / L-021 për Mbrojtjen nga Diskriminimi dhe
Ligji Nr. 03 / L-182 për mbrojtjen nga dhuna në familje
*Ngacmimi seksual dhe dhuna në familje përfshihen në Kodin Penal të rishikuar të vitit 2020.

Kur shikojmë të dhënat e shërbimit publik të Republikës së Kosovës për vitin 2021, shihet qartë pabarazia gjinore në të dhënat zyrtare.
Sektori civil menaxhohet nga gjithsej 4,988 gra dhe 8,657 burra. Në përqindje, kjo tregon se 63 për qind e Shërbimit Civil të Kosovës përbëhet nga burra dhe 37 për qind nga gra.

Struktura Gjinore e Shërbimit Civil të Republikës së Kosovës


Në anën tjetër, përderisa përfaqësimi i komuniteteve joshumicë në Shërbimin Civil të Republikës së Kosovës është obligim kushtetues dhe ligjor (së paku 10%), të dhënat e 2021; vihet re se 90 për qind e nëpunësve publikë të Republikës së Kosovës janë shqiptarë, 8 për qind janë pjesëtarë të komuniteteve joshumicë dhe 2 për qind nuk e deklarojnë përkatësinë etnike. Siç mund të kuptohet nga këtu, shohim se të drejtat që u janë dhënë përfaqësuesve të komuniteteve dhe që janë të detyrueshme nuk janë përmbushur. Pozita e pafavorshme e anëtarëve të komunitetit ka mbetur në nivel të pamjaftueshëm, siç shihet edhe nga fotografia në shërbimin publik.

Si rezultat, për të forcuar pozitën sociale të segmentit të margjinalizuar, veçanërisht të grave, për të siguruar që ato të përfitojnë nga mundësitë e barabarta, në radhë të parë duhet të ngrihet niveli i arsimimit, duhet të bëhet zgjerimi i fushave të veprimtarisë, procesi i zhvillimit si dhe duhet të merren masa për pjesëmarrjen më aktive të tyre në jetën e biznesit dhe në mekanizmat vendimmarrës. Përveç kësaj duhet të sigurohen masat për harmonizimin e përgjegjësive familjare dhe punës së gruas, prandaj të drejtat e tilla si kujdesi për fëmijët dhe pushimi i lehonisë pa pagesë duhet të zbatohen jo vetëm në institucionet publike por edhe në institucionet private; po ashtu duhet të identifikohen profesionet që janë të nevojshme sot dhe në të ardhmen dhe të ofrohen trajnime për orientimin e grave në këto profesione.

Si fund, mënyrat për të mbijetuar në qytet janë: me tolerancë, solidaritet, përpjekje, së bashku, duke ëndërruar dhe duke kërkuar të drejtat tona.

✎ Ebru Zborça Spahi


Ebru Zborça Spahi punon si eksperte në Ministrinë e Brendshme në kuadër të projektit Mbështetja dhe Zbatimi i Axhendës së Modernizimit të Administratës Publike (SPIPAMA). Ajo është gjithashtu shumë e interesuar në studimet për Burime të Hapura. Ajo shërbeu si Këshilltare e Ministrit të Administratës Publike ndërmjet viteve 2015-2020 dhe kontribuoi në promovimin e Bashkimit Evropian, si dhe në marrëdhëniet me publikun dhe Iniciativën e Burimeve të Hapura të udhëhequra nga Ministria e Çështjeve Publike.
© PRIZMA MEDIUM

Ky shkrim përkrahet nga programi i Fondacionit Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) ‘EJA Kosovë’, bashkëfinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Suedia dhe Qeveria e Dukatit të Madh të Luksemburgut.”