Vetëm liria e shtypit nuk mjafton për funksionimin e një shoqërie demokratike. Veçanërisht botimi i pamatur dhe i papërgjegjshëm nuk mund të konsiderohet liri e shtypit. Por pa shtyp të lirë nuk mund të flitet për një shoqëri demokratike.
Ekziston një marrëdhënie ciklike, reciproke dhe shumëdrejtimshe ndërmjet medias dhe demokracisë. Edhe në demokracitë më të dobëta të kutive të votimit, ekziston një lidhje midis pushtetit politik dhe publikut, në të cilin media luan një rol. Natyrisht, demokraci të tilla që si litar e mbajnë regjimin gjallë nga zgjedhjet në zgjedhje, sigurisht që nuk janë të pranueshme. Meqenëse demokraci do të thotë qeverisje e popullit, qeverisja demokratike nuk duhet të përbëhet nga një proces që shfaqet në kutinë e votimit çdo 4 vjet. Prandaj, sa më shumë lidhje të ketë populli dhe qeveria, aq më i fortë është sistemi demokratik. Media është një nga mjetet më të rëndësishme që mundëson këtë lidhje.
Kjo lidhje mes medias dhe demokracisë është testuar në raste të ndryshme dhe liria e shtypit garantohet në nivel kushtetues përballë daljeve të mundshme nga shinat. Kjo garanci përfshin gjithashtu mundësinë e rikuperimit ndaj devijimeve të mundshme. Por nëse media është nën kontroll të rreptë nga qeveria, nuk është e lehtë të flitet për demokraci. Nga demokracitë e kutive të votimit deri në demokracitë pjesëmarrëse, liberale, ka një rrugë të gjatë e të ngushtë me shumë devijime. Le të përpiqemi të mishërojmë dhe modelojmë marrëdhënien delikate të medias me demokracinë me një shembull, duke përjashtuar faktorët e tjerë ‘për momentin’:
Nëse në një shoqëri ka shtyp të lirë, informimi i publikut bëhet në mënyrë korrekte. Kështu, publiku bën një zgjedhje më të mirë në kutinë e votimit. Zgjedhjet e duhura çojnë në qeveri demokratike. Qeveritë demokratike zhvillojnë shoqëri demokratike. Në shoqëritë demokratike, zhvillimi i një shtypi të lirë është i mundur. Kështu, marrëdhënia lineare midis shtypit të lirë dhe demokracisë mbështet njëra-tjetrën në një cikël të përhershëm. Si rezultat, unaza demokratike është e plotë.
Nëse ka një devijim apo një mbyllje antidemokratike kudo në këtë rreth, atëherë nuk mund të flitet për një proces demokratik. Në këtë rast, formohet një rreth vicioz. Duke përdorur shembullin e një shtypi jo të lirë, mund ta shpjegojmë këtë situatë si më poshtë.
Nëse shtypi nuk është i lirë në një shoqëri, publiku nuk mund të informohet siç duhet. Nëse publiku nuk është i informuar siç duhet, ai nuk mund të bëjë zgjedhjet e duhura. Nëse zgjedhjet e duhura nuk pasqyrohen në kutinë e votimit, e cila përfaqëson vullnetin e popullit, nuk mund të krijohen qeveri demokratike. Si e tillë, një shoqëri demokratike nuk mund të formohet. Në një shoqëri jodemokratike nuk mund të flitet për shtyp të lirë. Kështu mbyllet në një rreth jodemokratik.
Qofshin demokratike apo jo, nëse këto qarqe të mbyllura shtrëngohen fort, ato do të mbeten në një rreth vicioz. Megjithatë, shoqëritë demokratike kanë nevojë për zhvillim të mëtejshëm. Devijimet mund të jenë të mundshme edhe në proceset demokratike që mbeten në një rreth vicioz. Por siç mund të jenë këto devijime, gjithmonë ekziston mundësia e korrigjimit të tyre. Është e mundur të shihen shumë shembuj të kësaj në shoqëritë luftarake.
Kështu, sistemet e konsideruara demokratike duke qenë në kërkim të të përsosurës renditen në një spektër nga ato më pak demokratike tek ato më demokratike, Kjo marrëdhënie është gjithashtu e shumëanshme dhe reciproke. Nëse ka një devijim në mes, ekziston mundësia e korrigjimit në kthesën tjetër. Nëse nuk korrigjohet në disa kthesa, demokracia gradualisht shndërrohet në autokraci dhe mund të vazhdojë derisa hallka e fundit, sistemi i kutive të votimit, të shembet. Në shumicën e vendeve, edhe kutia e votimit nuk është një kriter më vete. Sepse shihet se shumë demokraci që shkojnë në zgjedhje nuk janë gjithashtu demokratike.
Prandaj, e rëndësishme është funksionimi i rrotave demokratike. Media është një nga mekanizmat që paralajmëron herët për problemet e mundshme në funksionimin e këtyre rrotave. Por vetëm dëgjimi i këtij alarmi nuk mjafton. Është e rëndësishme të krijohen mekanizma për mbrojtjen dhe përmirësimin e lirisë së shtypit, jo vetëm në Kushtetutë, por në të gjitha nivelet. Ky rrëfim, të cilin e kemi bërë duke anashkaluar shumë faktorë të tjerë në raportin mes medias dhe demokracisë, është i dobishëm vetëm si një përcaktim. Sepse për funksionimin e shëndetshëm të një shoqërie demokratike nuk mjafton vetëm liria e shtypit. Por mund të themi se është njëra ndër thelbësoret. Përsa i përket funksionalitetit, është e nevojshme të shikohen struktura të tjera funksionale shumë komplekse të medias dhe shoqërisë. Për shembull, ekonomia politike e medias zë një vend të rëndësishëm në këtë aspekt. Në artikullin vijues do të jetë me vend të vlerësojmë ekonominë politike të medias.
✎ Esin Muzbeg
