Pykë dhe Presje

Së pari, le të fillojmë me dallimin mes Pykës dhe Presjes. Pse dy krijimtari të ndara?

Tevfik: Dallimet mes Pykë dhe Presje në fakt, në radhë të parë përbëjnë dallimet e hapësirave. Duke qenë se kishim dy vende të ndryshme, vendosëm të shkojmë me dy emra. E para, Pykë vjen nga shqipja për turqisht “takoz”, e cila rrjedh nga piktura avangarde e El Lissitzky. Pyka e kuqe në atë foto simbolizon revolucionin dhe ndryshimin shoqëror, e cila është përdorur edhe në logo. Pykë është edhe emri i dyqanit. Distributor dhe prodhues i botimeve alternative; përveç kësaj, Pykë prodhon dhe shpërndan produkte alternative si postera dhe disqe.

Somer: Kjo në fakt është nisur për qëllime të prodhimit, por është një përpjekje për ta kthyer veten plotësisht, ku mund të gjenden printime të veprave të artistëve që i duam dhe na emocionojnë. E kemi krijuar një gjë të tillë për të kontribuar për Prizrenin dhe rajonin.

A mund t’ju quajmë një librari eksperimentale?

Tevfik: Po, në fakt mund ta quajmë një librari eksperimentale. Kur e hapëm për herë të parë, deklaruam se nuk e hapëm për qëllime tregtare. Me fjalë të tjera, nuk ka një punonjës specifik, është më shumë si një vitrinë, një dyqan ballor. Ne e menduam atë si një vend ku mund të krijojmë lidhje me njerëzit.

Unë pashë që kishte shumë libra atje. Kush i dërgoi këto libra? Apo janë dërguar nga persona apo institucione jofitimprurëse si i juaji?

Tevfik: Po, në fakt njerëzit që na kanë dhënë këto libra janë përgjithësisht njerëz që duan të bëjnë botime eksperimentale, të tillë që duan botime më ndryshe, që botojnë libra sociale dhe radikale. Për shembull, ka libra të dërguar nga një grup anarkist (Baraba) nga Beogradi. Ata zakonisht na i dhuronin librat, sepse ne u kemi thënë që nuk kemi motiv fitimi dhe ndodhi një sinergji e tillë.

Somer: Ka për qëllim të sigurojë një burim për hulumtimin që po bëjmë tani dhe librat që do t’i botojmë në të ardhmen. Deri më tani kanë ardhur libra të ndryshëm nga Prishtina, Stambolli, Beogradi, Berlini, Finlanda, Rumania dhe të gjithë me çmim shumë të lirë ose si donacione.

Le të flasim pak për ekipin që është në këtë fazë.

Somer: Në ekip jam unë, Tevfiku, Blerta Haziraj dhe Sezgin Boynik, ky është një ekip i vogël për momentin, por do të bëjmë bashkëpunime të ndryshme dhe do të jetë i hapur për studiuesit. E kemi menduar si një nismë, do të zgjerohet dhe do të përhapet më tej në të ardhmen. Ne do të punojmë mbi këtë çështje së shpejti.

Kam parë një interes të madh gjatë muajve të verës. Por duke qenë se në verë organizohen festivale e kështu me radhë, interesi për gjithçka rritet në ato data. Pra, si do ta prekin Pykë dhe Presje jetën e dikujt që jeton këtu? Për ta thënë më konkretisht, le të themi se një adoleshent i shkollës së mesme dëshiron të përgatisë dhe botojë një fanzinë, a do t’i japë Pykë dhe Presje një mundësi?

Tevfik: Ashtu siç thatë edhe ju, kemi pasur një periudhë shumë të mbushur me njerëz dhe dinamikë në verë. Tani ekziston një çështje krejtësisht realiste, në këtë fazë kjo zonë është e ftohtë dhe ngrohja e saj është shpenzim. Gjithashtu, Prizreni zakonisht zbrazet gjatë muajve të vjeshtës dhe dimrit. Mendoj se lidhjen mund ta bëjmë kështu. Kur të fillojmë të veprojmë këtu, kontakti do të jetë më i madh dhe do të bëhet shumë më interaktiv. Mendoj se marrëdhëniet me publikun do të mund t’i kthejmë në një formë më konkrete kur t’i përfundojnë një a dy hulumtime ose kur të botohen një a dy libra. Do të jetë një vend ku do të krijojmë së bashku, ku do të jenë prezent të rinjtë dhe përfshihen nga afër.

Somer: Në fakt, një faktor negativ në krijimin e një lidhjeje me publikun që vjen është se puna që bëhet këtu është shumë specifike, domethënë nuk i pëlqen publikut të gjerë, kushdo që interesohet për këtë lëmi, do ta gjejë këtë vend.

Këtu e kisha fjalën. Nëse një nxënës i shkollës së mesme, i cili aktualisht është i interesuar për këto çështje, që ka në mendje një fanzinë ose planifikon të mbajë një seminar, a do t’i ofrojë ky vend atij/asaj një mundësi?

Tevfik: Natyrisht, pa asnjë dyshim! Do të fokusohemi më shumë në këtë gjatë periudhave të ardhshme.

Pra, çfarë lloj botimi apo aktiviteti do të shohim në një kohë më të afërt?

Tevfik: Në fakt, ne të gjithë po merremi me çështje të ndryshme. Për shembull, një prej tyre do të jetë përkthimi në shqip i poemës së Hacı Ömer Lütfü Paçarizi (İşçi ve Çiftçi Kardaşlarıma), “Vëllezërve të mi punëtorë dhe fermerë”. Kjo do të shpjegohet dhe botohet së bashku me shtrirjen historike të disa termave.

Përveç kësaj, Blerta është duke punuar mbi përfaqësimin e gruas në dramat shqipe ndërmjet viteve 1965-1980. Kjo bazohet më shumë në kërkime nga arkiva. Si rezultat i punës përfundimtare, do të ketë një printim si një fanzinë ose një broshurë.

Siç mund të shihet, në veprat tuaja ka një lexim alternativ. Për shembull, në rrëfimet zyrtare për Hacı Ömer Lütfü, tema e të qenit socialist revolucionar nuk përmendet pothuajse fare. Duket se po fokusoheni në këtë periudhë.

Po, në fakt, periudha 1919-1921 ishte një periudhë kur idetë socialiste ishin aktuale në Prizren dhe në Jugosllavi. E në atë kohë Hacı Ömer Lütfü po shkruante një poezi. Është shumë e bukur, madje edhe sot, kur e lexon, të duket menjëherë se është një poezi shumë e çuditshme. Se si një sheh mund të shkruajë një poezi kaq revolucionare është një temë vërtet interesante. Por ne duhet ta kemi parasysh edhe këtë çështje, ne jo vetëm se po përpiqemi të hetojmë Hacı Ömer Lütfü, por edhe se si lëvizjet çlirimtare të viteve 1920 u përpoqën të shtypeshin nga Mbretëria e Jugosllavisë në veçanti. Në këtë koncept, Hacı Ömer Lütfü ka funksionin e një çelësi.

Epo, kjo kërkon një hulumtim të mirë nga arkivat. E dimë që arkivat publike dhe ato individuale janë problematike në Kosovë, a keni hasur në ndonjë pengesë me këtë?

Somer: Po, por mendoj se kjo është pjesa emocionuese. Për shembull, unë jam duke punuar mbi një arkiv vizual. Arkivi ynë vizual është shumë i përzier dhe i pa kategorizuar. E unë po punoj edhe mbi temën se çfarë mund t’i shtojmë kësaj kujtese vizuale duke i analizuar dhe duke menduar rreth tyre.

Tevfik: Pas Luftës së Dytë Botërore, këtu u hapën shumë arkiva. Ekziston një arkivim shumë i mirë deri në fund të viteve 1980, por pas kësaj gjithçka është shpërndarë. Sepse nga njëra anë, një regjim i ri ndërtoi arkivin socialist, i cili duhej ta rishkruante historinë. Për këtë, gjithçka projektohet nga e para, duke mbledhur të gjithë informacionin në mënyrë sistematike. Për shembull, është shumë interesante se Partia Komuniste po përpiqet të krijojë një arkiv pas vitit 1940 mbi aktivitetet e saj të vitit 1920. Megjithatë, Mbretëria Jugosllave shkatërroi të gjitha burimet. Në atë kohë, kështu ata e kryenin gjithë punën e tyre arkivore individuale dhe institucionale. Ata kanë bërë një punë të madhe. Nuk mendoj se ka një arkiv sistematik ku mund t’i arrijmë burimet për momentin; por mendoj se ka burime të vlefshme në disa vende të ndryshme. Problemi sot është mungesa e sistemit. Gjithashtu, si problem paraqitet mosgatishmëria dhe skepticizmi i punonjësve në këto institucione.

Intervistë: Bengi Muzbeg