Çfarë është kjo faza e dytë e Lumbardhit

Ares, po deshe, këtë herë le të flasim direkt për aktivitetet. Në vitet e para ishim dëshmitarë që keni bërë aktivitete vullnetare me buxhete më të vogla. Por vitet e fundit keni një orar të rregullt të programit. A mund ta bëni një vlerësim për Lumbardhin përsa i përket aktiviteteve?

Ndërtimi i një ekipi, funksionalizimi i hapësirës dhe zhvillimi i burimeve, në periudhën e parë deri në vitin 2017 konsistonte në eksperimentimin e hapësirës në mënyra të ndryshme, kërkimi se si do ta përdornim në të ardhmen, si dhe i modeleve dhe praktikave institucionale. Pas shtimit të funksionalitetit në sallë në vitin 2017, u zhvillua një program i përbërë kryesisht nga shfaqje filmash, koncerte dhe prezantime. Që nga viti 2019, ne kemi mishëruar objektivin për t’u shndërruar gradualisht nga një hapësirë kulturore në një institucion kulturor duke u përqendruar në prodhimin e dijes, kërkimin dhe prodhimin artistik. Përderisa në këtë periudhë, ne po përpiqeshim të krijonim një ekip të përhershëm, të kishim studiues të jashtëm, ndërhyri pandemia, dhe neve na detyroi të rimendonim dhe ripërcaktonim prioritetet tona.

Në këtë periudhë ndërmjetëse, fillimisht me përgatitjen e programeve të filmit, muzikës dhe performancave, e më pas duke i neglizhuar me shfaqjen e rregullave të reja, filluam të publikojmë hulumtime në platformën ‘BLLOGU’. Ne kemi vazhduar të zhvillojmë një format më të hapura të bashkëpunimit me jashtë si QARK. Me krijimin e identitetit të ri vizual, së bashku me përpilimin e ueb-faqës, vazhduam të përgatisim programe që mund të jenë plotësisht online, ku në të vërtetë për shkak të restaurimit kjo na lejoi të hyjmë në mbylljen e ardhshme me ide më fleksibile dhe të larmishme.

Që nga dita kur nisëm punën tonë, vumë re se historia dhe arkivi i institucionit, i krijuar në vitet 50, nuk është i rregullt. Në veçanti, ndikimi i viteve ’90 dhe tranzicioni në kujtesën zyrtare dhe kolektive e si në ndërveprim me institucionet e trashëgimisë kulturore ashtu edhe në komunitetin kërkimor, na del përpara me punimet apo fjalimet e institucioneve të ndryshme dhe individëve të ndryshëm.

Shteti gjithashtu nuk i kushton vëmendje të mjaftueshme muzeve, universiteteve, institucioneve kërkimore, infrastrukturave, prandaj bibliotekat ekzistuese, arkivat, akademitë zyrtare dhe institucionet historike janë të mbyllura në vetvete -larg inovacionit dhe të shkëputur nga bota e jashtme – kjo bëri që kur mendonim për institucionin, ishte e qartë që në fillim, se kujtesa kolektive do të zinte një vend të rëndësishëm në praktikën dhe programin tonë, veçanërisht kur bëhet fjalë për një komunitet që është mbledhur rreth kujtesës kolektive dhe nëpërmjet saj ka arritur të vendosë një kinema në listën e trashëgimisë kulturore.

Hulumtimi dhe ndërveprimi ynë i pjesshëm i historisë së Kinemasë Lumbardhi filloi në 2015 dhe 2016 duke mbledhur histori gojore dhe fotografi, ku në mes zhvillohen edhe disa biseda dhe programe publike. Më pas, me iniciativën e ‘Kosova Oral History’, ne zhvilluam intervista të historisë gojore me njerëz të profileve të ndryshme, zhvilluam punëtori të ndryshme dhe vendosëm një ekspozitë në ndërtesën e kinemasë me projektin e ‘Urban Memoryscapes‘ në vitin 2018. Në atë kohë, dokumentari i paparë ndonjëherë i Prizrenit i vitit 1972, që gjetëm në Kinemanë Lumbardhi, u shikua fillimisht në Arkivin Shtetëror të Filmit Shqiptar, më pas u restaurua dhe u dixhitalizua në Institutin Kombëtar Audio-Vizual Francez dhe u publikua në YouTube pasi u shfaq në ekspozitë.

Në të njëjtën periudhë, artisti Vladimir Miladinoviç shfaqi riprodhime nga arkivi i dokumenteve dhe posterave, duke bërë të mundur që arkivi të takohet me publikun për herë të parë në vitin 2019. Arritëm në përfundimin se këto procese duhet të funksionojnë në kujtesën vizuale, si qëllimi i mbledhjes së arkivave dhe informacionit, po ashtu transferimi i tyre në një medium lehtësisht të qasshëm. Vlen të theksohet se ne duhet t’i zhvillojmë këto koleksione duke biseduar me projekte të ndryshme kërkimore dhe me palë të interesuara.

Në këtë drejtim, sidomos që nga viti 2015, Vasıf Kortun themelues i SALT- it si dhe ekipi i tij, na kanë dhënë vullnetarisht këshilla dhe mbështetje në mënyra të ndryshme. Si rezultat i ndarjes bujare të njohurive të tij të gjera, veçanërisht Kërkimit, Bibliotekës dhe Arkivit, na orientoi si të operonim drejt një procesi të menaxhueshëm, të zhvillonim kapacitetet dhe planet e nevojshme dhe të ndërtonim themele të qëndrueshme.

Në vazhdimësi të studimeve tona, përveç hulumtimit të kinemasë që përmenda më herët, hulumtimi tjetër që kemi filluar në vitin 2020 është zhvilluar nga Sezgin Boynik dhe Tevfik Rada Projekti ‘Nation Formation’ (Formimi i Kombit). Formimi i shoqërisë turke në periudhën jugosllave lidhet veçanërisht me prodhimin kulturor, duke hulumtuar formacione dhe botime të avancuara me mbështetjen e qeverisë dhe duke biseduar me aktorët e periudhës të cilët kanë krijuar informacione dhe teza interesante. Paralelisht me këtë, në kuadër të një studimi më të gjerë arkivor dixhital që po zhvillohet nga Fondacioni Lumbardhi, ka një proces dixhitalizimi të shumë botimeve si TAN, Çevren, Sesler etj. Megjithëse kërkimi është ende në vazhdim, ekspozita ‘Kush është Ferit dhe Nakiye Bayram’, publikohet përmes seksioneve të botuara në platformën online të Lumbardhit ‘BLLOGU’ dhe përmes bashkëpunimit me Autostradën Bienale, e cila u prezantua në pallatin Shani Efendi dhe tërhoqi një audiencë të gjerë. Në periudhën në vijim, përveç publikimeve e ekspozitave, do të ketë prezantime të ndryshme në Kosovë dhe jashtë saj.

Së fundi, këtë vit, në kuadër të projektit “Arkivi Publik” është bërë katalogi dhe dixhitalizi i arkivit “Nafiz Lokvica” dhe projekti “Shkelzen Maliqi”, të cilin e kemi realizuar në bashkëpunim shumë të gjerë me “Pykë dhe Presje”. Ndërkohë i organizuam koleksionet e përbëra prej mbi 2500 librash, bashkë me mijëra fotografi dhe video, të cilat ata i ndanë me ne. Prandaj ne do të vazhdojmë të rrisim kontributin tonë në gjenerimin dhe shpërndarjen e njohurive duke krijuar një arkiv dixhital, ku mund të kontribuojnë shumë mbështetës të tjerë vullnetarë.

Ka edhe filma dhe programe muzikore, le të flasim për këtë pikë. Mund të përshkruani këto programe?

Përveç formateve të reja, programet e Filmit dhe të Muzikës, që kanë qenë dy linjat kryesore të Lumbardhit që nga vitet 50, kanë pësuar zhvillim dhe transformim në varësi të kushteve dhe do të mbeten ende në thelb të programit. Këtu që në vitet e para mbështetja vullnetare e Bengi Muzbegut dhe Tevfik Radës luajti një rol kyç në formimin e linjës. Pasi u bashkuan me ekipin, ata bënë prezantime me Klubin e Filmit nga programi i fokusuar në historinë alternative të kinemasë, me kuratorë të ftuar dhe platforma ndërkombëtare. Po ashtu me retrospektivat dhe programet tematike që bëmë me institucionet, ne u përpoqëm të mësojmë për filmin, për krijimin e zakoneve por edhe për një audiencë që ndjek programe të rregullta. Infrastruktura jonë e pa plotë dhe e kufizuar, kushtet pandemike dhe konsumimi i energjisë gjatë gjithë vitit nga kërkimi për krijimin e një programi të rregullt dhe cilësor filmik, jemi përqendruar në kërkime me të njëjtin ekip, së pari për historinë e shtresuar të kinemasë Lumbardhi dhe paralelisht proceset e zhvillimit të filmit në Kosovë gjatë shekullit të 20-të, ku janë kryer studime për të kuptuar kontekstin dhe për të mbledhur arkivin e tij. Disa prej tyre u shpërndanë në rubrikën BLLOGU, pjesa tjetër u pasqyrua në ekspozitën ‘Arkivi i Hapur’ që u mbajt në Lumbardh gjatë verës, kurse mini-retrospektiva e ‘Kosovafilm’, transmetimi dhe programi filmik i 70-vjetorit që do të publikohet muajin e ardhshëm dhe më vonë do të vazhdojë të marrë formë në botime të reja dhe formate të tjera.

Programi muzikor

Në programin muzikor për 5 vitet e para, bashkëpunuam me platforma dhe prezantuam performanca nga skena alternative lokale brenda një kuadri më të gjerë provash dhe nga artistë prej gjithë Ballkanit. Ndërkaq, ruajtja afatgjatë e hapësirës, niveli i zhurmës dhe ndërgjegjësimi që jemi një institucion brenda lagjes dhe shtëpive, ekonomia muzikore dhe vendi i saj në rrjedhën e përgjithshme të institucionit, këto tema na bënë të pyesim se si ta zhvillojmë këtë program në një mënyrë më kuptimplotë dhe të qëndrueshme. Përveç performacave të disponueshme, ne donim të krijonim hapësirë për kërkime, mësime dhe prodhim dhe të zhvillonim programe prezantuese, pjesëmarrëse dhe të lokalizuara dhe ardhja e pandemisë ka bërë të mundur që ne të bëjmë një ndryshim më rrënjësor. Në vijim të kësaj, programi ‘Variacionet e Dëgjimit’, i cili u zhvillua për dy vjet gjatë periudhës së pandemisë, solli shumë risi dhe prova që më kanë bërë të ndihem i kënaqur. Përmes këtij formate që e bëjnë performancën dhe dëgjimin më interaktiv më të ngrohtë – duke qenë edhe ekonomike-argëtuese dhe domethënëse janë po ashtu orët e tëra të heshtjes Ses-Mes dhe shfaqja e filmave dhe koncerteve. Formatet pjesëmarrëse të tilla si lista e dëgjimit kolektiv, lista e banorëve dhe përdoruesve të Lumbardhit, lista e bërë me banorët e lagjes, shkaktoi dialog dhe ndërveprime të këndshme, madje na solli një koleksion shumë të pasur prej rreth 3000 disqesh.

Në anën tjetër, në mes të rrënojave të kinemasë 4 vjet më parë nga arkivi i kinemasë nxorrëm dokumentarin deri atëherë të pashfaqur mbi Prizrenin nga viti 1972, “Prizreni – qyteti i burimeve dhe bukurive”, të restauruar e dixhitalizuar nga Instituti Kombëtar Audio-Vizual Francez. Një grup prej gjashtë muzikantëve lokal morrën pjesë në punëtorin “Ansambli Eskperimental i Lumbardhit” të udhëhequr nga Ilir Bajri, në të cilën prodhuan një linjë të re zanore për këtë dokumentar. Mirëpo kur u prezantua para publikut, organizimet u ndaluan me masat e reja të pandemisë dhe ne kaluam në përgatitjet e fazës së dytë. Në ditët e sotme, ky akumulim bazohet në nevojat e identifikuara dhe potencialet ekzistuese, ku ne shikojmë se si programin muzikor në 2022 do ta bëjmë më të integruar me kërkime dhe programe të tjera.

Ndërtesa e Fondacionit Lumbardhi do të festojë 70-vjetorin gjatë Fazës së Dytë. Çfarë është kjo fazë e dytë?

Kjo fazë synon të prezantojë para publikut njohuritë e shtatë viteve të para, të bëhet plotësisht transparente dhe të shkojë përtej misionit themelues dhe të vazhdojë jetën e tij me një mision më të gjerë. Faza e dytë do të jetë shfaqja e botimeve, pasqyrimi i jashtëm i qendrave të krijuara dhe vazhdimi i festimeve të 70-vjetorit të Lumbardhit.

Në ditët e sotme, Lumbardhi duke publikuar edhe ueb faqen vazhdon jetën e tij me një mision të ri më të gjerë se misioni themelues, po ashtu i prezanton publikut përvojën e shtatë viteve të para duke u bërë plotësisht transparent. Nga ana tjetër, ndërtesa e Lumbardhit po përgatitet për restaurim, fondacioni bashkë me vizionin e ri artistik që do të sjellë ndryshimi i drejtorit, ku hyn në një periudhë në të cilën do të testojë pretendimin e tij për t’u transformuar në një institucion të qëndrueshëm. Ky tranzicion, që ne e quajmë ‘faza e dytë’, do të takohet me publikun pasi përfshin shumë shtresa si programet, transmetimet dhe platformat e përgatitura prej kohësh, ku sinqerisht do të jetë një periudhë emocionuese që do ta ndajmë me të gjithë në muajt e ardhshëm.

Intervistë: Suer Celina

*Kjo përmbajtje është përgatitur me mbështetjen e CHwB Kosova dhe platformës GërrGërr